Søren Kierkegaard: Im mniej strachu, tym więcej ducha
Søren Kierkegaard: życie w cieniu klątwy
Søren Kierkegaard (domena publiczna). Søren Aabye Kierkegaard urodził się 5 maja 1813 r. w Kopenhadze. Jego rodzicami byli Anne i Michael Kierkegaard, pochodzący z Półwyspu Jutlandzkiego. Młodość ojca Kierkegaarda, pełna ciężkiej pracy związanej z pasterstwem, zaowocowała czymś, co wpłynęło na całe życie jego syna – znużony trudami, utyskujący na samotność, młody Michael przeklął Boga za swój ciężki los. Kilka lat po owym zdarzeniu jego sytuacja poprawiła się: został wysłany do swojego wuja w Kopenhadze, gdzie osiągnął sukces jako kupiec. Stał się na tyle bogaty, iż mógł sobie pozwolić na przejście na emeryturę w wieku 40 lat, żyjąc w luksusach aż do 1838 r, gdy zmarł w wieku 82 lat. Matka Sørena, Anne, była drugą żoną Michaela, z którym miała siedmioro dzieci. O ile filozof w swych pamiętnikach poświęca sporo uwagi swojemu ojcu, o matce nie pisze niemal wcale. Zmarła ona w 1834, gdy poeta miał 21 lat.
Kiedy miał 25 lat, dowiedział się on o czynie swego ojca. Mimo osiągniętego przez Michaela bogactwa, Søren dopatrywał się boskiej zemsty w innym aspekcie życia – pięcioro z siedmiorga rodzeństwa nie dożyło „wieku Chrystusowego”. Wiara w klątwę nałożoną na ród spowodowała, iż Kierkegaard oddalił się od swojego ojca, jednak pogodzili się oni na krótko przed śmiercią Michaela w 1838 r.
W 1840 r. Søren Kierkegaard zaręczył się z 18-letnią wówczas Reginą Olsen, pochodzącą z zamożnego domu w Kopenhadze. Rok później egzystencjalista zaczął sądzić, iż zaręczyny były błędem – uważał, iż nie rady zbudować normalnej relacji przez swoje napady melancholii oraz bał się (ze względu na swój przewlekle słaby stan zdrowia), że niedługo może umrzeć, co byłoby spowodowane wiszącą nad nim klątwą. Zdecydował się więc zerwać zaręczyny.
W 1841 r. udał się na pierwszą z czterech podróży do Berlina. Wyjazdy te – oraz podróż do miejsca z którego pochodził jego ojciec – były jedynymi podróżami poza jego ukochaną Kopenhagę.
Początki kariery literackiej
Pomnik Kierkegaarda w ogrodzie Biblioteki Królewskiej w Kopenhadze (fot. Jean-Pierre Dalbéra, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution 2.0 Generic). Karierę pisarską filozof rozpoczął w 1843 r., mimo iż wcześniej opublikował już kilka artykułów i rozprawę. W ciągu kolejnych trzech lat pisał pod pseudonimami, a publikacje te (oparte o wspólny filozoficzny koncept) tworzyły pewną całość, choć występowały oddzielnie. W tym samym czasie Kierkegaard pod swoim nazwiskiem publikował artykuły związane z religią.
Z okresu 1843-1846 wywodzą się najbardziej znane dzieła Sørena Kierkegaarda, takie jak Albo-albo napisane pod pseudonimem „Victor Eremita” oraz Bojaźń i drżenie, pod którą podpisał się jako „Johannes de silentio”. Twórczość filozofa z tego okresu uzupełniają wydawnictwa takie jak Pojęcie lęku (1844) i Stadia na drodze życia (1845).
Bardziej religijny charakter jego twórczość nabrała w 1848 r., w którym „Bóg uzyskał dla niego znaczenie, jakiego nie przypuszczał” – rozważał nawet zostanie duchownym, lecz w końcu wrócił do pisania, skupiwszy się jednak wyłącznie na kwestiach religijnych. Dla tego okresu jego twórczości bardzo istotne są pamiętniki, spisywane w latach 1853-1855. Pisma Kierkegaarda balansowały na pograniczu teologii i filozofii, przybierając formę pośrednią między naukową a beletrystyczną.
Trudno postawić go w opozycji do konkretnego nurtu filozofii, chociaż zwalczał rozpowszechniony wówczas nurt heglowski. Swymi działaniami najbardziej przypominał Sokratesa – zamiast nawiązywać do tradycji filozoficznej, szukał odniesień do życia (czemu zawdzięcza używane czasem określenie Sokratesa Północy), ukuwając własne zagadnienia, terminy i pojęcia.
Søren Kierkegaard i filozofia egzystencjalna
Kierkegaard buduje swą filozofię egzystencjalną na zainteresowaniu człowiekiem, oraz tym, jaki ma on stosunek do Boga. Stawianie przez niego pytania miały swoje źródło w jego osobistych lękach i niepokojach, które uważał za nierozłączne od ludzkiego życia. Jak pisał Władysław Tatarkiewicz:
Filozofia Kierkegaarda była filozofią życia, ale zagadnienie życia było dlań wyłącznie moralne i religijne. Traktował filozofię w sposób podobny do Sokratesowego: nie zamierzał jej systematycznie rozwijać, chciał jej raczej tylko – jak mówił – „robić trudności".
Jego analizy miały subiektywny charakter, niedążący do prawd absolutnych ([Chcę znaleźć prawdę, która jest prawdą dla mnie. I do czegóż przydałaby mi się tzw. prawda obiektywna, gdyby dla mnie i mojego życia nie miała głębokiego znaczenia?]), co było pewnym ewenementem w czasach, w których przyszło mu żyć – ówczesnym filozofiom, zmierzającym do jedności, przeciwstawiał pluralizm i mnogość alternatyw. Wielość możliwych wyborów sprawia, iż jednostka zmuszona jest zdecydować się na jedną z dostępnych jej opcji, stąd tytuł dzieła Albo-albo.
Przedstawiana przez niego filozofia egzystencjalna miała na celu odejście od ogółu abstrakcyjnych pojęć i wniknąć w jestestwo człowieka, jego cechy etyczne i religijne. Podejście to odbiegało zarówno od doktryn zanikających wówczas metafizyków oraz pojawiających się pozytywistów.
Śmierć
2 października 1855 r. Kierkegaard zasłabł na ulicy, uskarżając się na paraliż nóg, po czym został zabrany do Szpitala im. Fryderyka. Nie do końca wiadomo na jaką chorobę cierpiał, lecz możliwe, iż była to dolegliwość kręgosłupa. W ciągu 40 dni w których przebywał w szpitalu nie pozwolił się odwiedzić swojemu bratu Peterowi.
Rodzinny grób Kierkegaardów (fot. Elgaard, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported). Jego przyjaciel, pastor Bosen, odwiedzał go jednak codziennie. Ofiarował mu możliwość przyjęcia Komunii, jednak filozof odmówił. Zapytany, czy chciałby przystąpić do sakramentu, powiedział: Tak, ale nie od pastora. Pastorzy są urzędnikami, a urzędy nie są powiązane z chrześcijaństwem (informacja ta pochodzi z prywatnych zapisów Bosena, sporządzanych w ostatnich dniach życia filozofia). Søren Kierkegaarda umarł w swym ukochanym mieście 11 listopada 1855 r. w wieku 42 lat.
Bibliografia:
- A Biography of Kierkegaard [w:] SorenKierkegaard.Org [dostęp: 10.11.2015 r.] <[http://sorenkierkegaard.org/kierkegaard-biography.html]>
- Tatarkiewicz Władysław, Historia filozofii, t. 3., Wydawnictwo Naukowe PWN 2011.
Redakcja: Tomasz Leszkowicz
