SS: formacja fanatycznie oddana Hitlerowi

W XX wieku powołano liczne organizacje o charakterze zbrodniczym. Niewiele z nich sprowadziło jednak na świat tyle cierpienia co niesławne SS (Schutzstaffel), będące zbrojnym ramieniem partii nazistowskiej. To jej członkowie odpowiadali za ludobójstwo, przeprowadzali czystki na zajętych terenach, pilnowali obozów koncentracyjnych. Historia SS jest nierozerwalnie związana z hitlerowskim reżimem.

SS: początki

W latach międzywojennych sytuacja polityczna w Niemczech była bardzo niestabilna, a przemoc na trwałe wkroczyła do niemieckiego życia publicznego. Z tego powodu rozwijający się ruch nazistowski, zdecydował się na powołanie specjalnej formacji, która chroniłaby Adolfa Hitlera i mogła zastąpić w tym SA (Sturmabteilung), któremu Hitler nie ufał. W tym celu powołano ośmioosobowy oddział (tzw. Stabswache), na czele którego stanął Julius Schreck. Jednak w następstwie nieudanego puczu formacja została rozwiązana. Reaktywowano ją w 1925 r., gdy Schreck otrzymał rozkaz ponownego sformowania organizacji. Oddział został utworzony już 4 kwietnia, a niespełna dwa tygodnie później jego członkowie zostali wysłani na uroczystości pogrzebowe Ernsta Pohnera. Wkrótce działalność jednostki została rozszerzona i zaczęła chronić dygnitarzy partyjnych w całych Niemczech, a ona sama otrzymała nazwę Schutzstaffel – w skrócie SS.

Nowa formacja została oficjalnie przedstawiona 9 listopada 1925 roku. Schreck nie miał jednak czasu nacieszyć się nową funkcją – w wyniku rozgrywek wewnątrz partii został zdymisjonowany przez Hitlera i zastąpiony Josephem Brechtoldem w 1926 roku. Odniósł on pewne sukcesy m.in. podnosząc liczbę członków SS do 1000 oraz wystawiając 75 eskadr. W następnym roku zrezygnował jednak z funkcji dowódcy i został zastąpiony przez Erharda Heidena. Było to spowodowane nadrzędną pozycją SA względem SS, które w tym czasie zaczęło przechodzić kryzys. Kolejni członkowie decydowali się przejść do SA (liczba ich spadła do około 280), pozycja SS zaczęła słabnąć w porównaniu do innych gałęzi NSDAP. To w czasie tego kryzysu, we wrześniu 1927 roku Heiden powołał na stanowisko swojego zastępcy pewnego młodego działacza NSDAP – Heinricha Himmlera. W 1929 roku Heiden nagle utracił stanowisko dowódcy SS – wg różnych teorii miano wymusić jego rezygnację z powodu jego bliskich związków z Żydami, zarabiania na sprzedaży mundurów dla SS (Heiden był współwłaścicielem firmy, która je szyła) lub jego skrajnej niekompetencji. Niezależnie od przyczyny Heiden odszedł, a jego miejsce zajął Himmler. Otwierało to nowy rozdział w niechlubnej historii SS.

Schutzstaffel: Himmler przejmuje stery

Himmler natychmiast przystąpił do reorganizacji SS według własnej wizji. To właśnie on w 1930 roku opracował symbol SS – dwie położone obok siebie runy Sig. Dokonał też zmian w strukturze: podzielił główny zarząd SS na 5 głównych biur, zajmujących się różnymi zadaniami – m.in. finansami i polityką rasową. Usprawnił również strukturę terenową SS. Ponadto dzięki poleceniu Franza von Pfeffera – dowódcy SA by nowe eskadry SS były zasilane przez bojowników SA, organizacja mogła zwiększać swoją liczebność. W pierwszym roku „rządów” Himmlera SS osiągnęła liczebność na poziomie 3 tysięcy członków. Później po przejęciu dowodzenia w SA Ernst Röhm nakazał uzupełniać eskadry SS również ludźmi z SA. Dzięki tym działaniom liczba esesmanów systematycznie się zwiększała, rosła też ich pozycja w państwie. Wpływ na to miała całkowita i fanatyczna lojalność wobec Hitlera. Postawa tej jednostki kontrastowała z bardziej buntowniczą i niezależną SA, czego przejawem były m.in. wydarzenia z tak zwanego puczu Stennesa, kiedy oddziały berlińskiego SA przejęły jedną z siedzib partii z powodu konfliktów wewnątrz NSDAP. Bunt został spacyfikowany m.in. właśnie dzięki oddziałom SS Kurta Daluege.

Wszystko to nie uszło uwadze Hitlera i innych partyjnych dygnitarzy, którzy darzyli Himmlera i SS coraz większym zaufaniem. W końcu doprowadziło to do bezpośredniego podporządkowania SS Führerowi. Organizacja stale rosła – do końca 1933 roku liczyła już ponad 200 tysięcy członków, co pozwoliło jej na przetrwanie konfrontacji z SA Ernsta Röhma. W tym czasie Himmler utworzył również organizację wywiadowczą SS, czyli SD (Sicherheitsdienst), na czele której stanął jego bliski przyjaciel Reinhard Heydrich.

Polecamy e-book Szczepana Michmiela – „II wojna światowa wybuchła w Szymankowie”

Po przejęciu władzy przez Hitlera w Niemczech, SS stało się oficjalną organizacją rządową. W tym samym roku utworzono specjalną jednostkę – „Leibstandtarte SS Adolf Hitler”, na czele której stanął Josef Dietrich. Jej zadaniem była ochrona Hitlera oraz zabezpieczanie jego biur i rezydencji. Z czasem powstały również kolejne formacje chroniące Hitlera i podległe SS – były to RSD (Reichssicherheitsdienst) i FBK (Führerbegleitkommando), których oficerowie stale pilnowali Hitlera. Obie formacje ściśle ze sobą współpracowały, przy czym FBK stanowiło bardziej „osobistą” eskortę Hitlera, a RSD zajmowała się problemem bezpieczeństwa w szerszym zakresie. Tym sposobem SS zostało oficjalnie podniesione do rangi formacji chroniącej głowę państwa.

SS i SD rozpoczęły rywalizację z SA i Hermannem Goeringiem o uprawnienia policyjne w Niemczech – w tym celu sformowały w 1933 roku bawarską policję polityczną. Znajdowała się ona pod całkowitą kontrolą Heinricha Himmlera (podobnie jak wszystkie formacje policyjne w Bawarii). Bawaria stała się poligonem dla terroru, który w przyszłości SS miało wprowadzać w całej Europie. To tam masowo aresztowano i torturowano przeciwników politycznych. To tam również w 1933 roku otwarto obóz koncentracyjny w Dachau, gdzie esesmani zademonstrowali swoje okrucieństwo w prowadzeniu obozów.

W tym czasie Himmler wszedł w konflikt z Goeringiem, który chciał, aby wszystkie formacje policyjne w Niemczech zostały podporządkowane podległemu mu Gestapo, na co Himmler nie chciał przystać. Ostatecznie, głównie z obawy przed potencjalnym buntem SA i wiary w to, że Himmler lepiej nadaje się do przewodzenia formacji, Goering przekazał mu kontrolę nad Gestapo 20 kwietnia 1934 roku. Tego samego dnia Hitler wyznaczył go na dowódcę całej policji w Niemczech. Dwa dni później Heydrich został mianowany dowódcą Gestapo. To dało Himmlerowi i jego SS znaczną pozycję w państwie. Na drodze do pełnej niezależności wciąż stał mu jednak Ernst Röhm, gdyż SS nominalnie wciąż pozostawało podporządkowane SA. Jednak pozycja Röhma w połączeniu z konfliktami z resztą partii i brakiem zaufania innych dygnitarzy do niego sprawiła, że w łonie NSDAP znalazło się wiele osób, które chętne były go usunąć. Ostatecznie pod wpływem presji i problemów z samym Röhmem, Hitler zdecydował się działać. Podjęto decyzję o aresztowaniu i straceniu dowódców SA. 30 czerwca 1934 roku z samego rana najważniejsi działacze SA zostali aresztowani przez SS i Gestapo, i w ciągu kilku dni straceni za zdradę stanu. Sam Röhm zginął 1 lipca. Pozbawiona dowództwa SA utraciła swoją dawną pozycję. Już 20 lipca Hitler podpisał dekret, w którym wyjmował SS spod kontroli SA – czyniąc ją tym samym jedną z głównych sił w państwie. Himmler uzyskał pełną niezależność, do której dążył. Od tej pory odpowiadał tylko przed Hitlerem i mógł bez większych trudności budować pozycję swoją i wykonywać postawione przed nim zadania. Otrzymał tytuł Reichsführera SS, który stał się jego oficjalną rangą.

W następnych latach Himmler miał coraz więcej władzy. 17 czerwca 1936 roku dekret Hitlera skupił w jego rękach wszystkie siły policyjne w III Rzeszy. Oficjalnie podlegał ministrowi spraw wewnętrznych (Wilhelmowi Frickowi), jednak w praktyce Himmler odpowiadał jedynie przed Hitlerem. Proces jednoczenia w rękach Himmlera władzy policyjnej zakończył się w 1939 roku, kiedy utworzono Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy (RSHA) zarządzany przez Heydricha, który łączył w sobie wszystkie agencje policyjne i bezpieczeństwa wewnętrznego. W tym samym roku w każdym dystrykcie wojskowym w kraju szefem policji został funkcjonariusz SS, odpowiadający bezpośrednio przed Himmlerem. Dzięki swoim uprawnieniom mogli oni w praktyce przejąć całkowitą kontrolę nad władzą w danym okręgu. Pod kontrolą SS znalazł się również system obozów koncentracyjnych, do których zaczęli trafiać przeciwnicy polityczni i wszyscy ci, dla których nie było miejsca w „nowym świecie” nazistów.

SS: eksterminacja podbitych narodów

W 1934 roku Theodor Eicke  został mianowany komendantem obozu koncentracyjnego w Dachau. Stanął on na czele SS-TV, czyli nowej podgrupy SS, której jedynym zadaniem było prowadzenie służby w obozach koncentracyjnych. Do wybuchu wojny SS utworzyło 6 obozów koncentracyjnych, w których osadzono ponad 21 tysięcy więźniów. SS brało udział również w prześladowaniach Żydów w samych Niemczech – w czasie Kryształowej Nocy w 1938 roku to esesmani koordynowali przemoc wobec żydowskich mieszkańców Niemiec. Zajmowali się oni także aresztowaniami i wywózkami do obozów koncentracyjnych.

We wrześniu 1939 roku SS było już jednym z najważniejszych filarów nazistowskich Niemiec. W trakcie wojny miało szczególny udział we wprowadzaniu i utrzymywaniu hitlerowskiego porządku na podbitych terenach.

Głównym zadaniem SS w czasie wojny było przeprowadzanie eksterminacji Żydów i innych grup etnicznych oraz warstw społecznych, które naziści uznali za niegodne istnienia. W tym celu zarządzali oni systemem obozów koncentracyjnych i obozów zagłady na podbitych ziemiach, jak również przeprowadzali czystki na obszarze już wcześniej należącym do III Rzeszy. W tym drugim procederze główną rolę odgrywały tak zwane Einsatzgruppen – specjalne oddziały, których zadaniem było przeprowadzanie masowych egzekucji i czystek. O ile nominalnie wchodziły w skład jednostek wojskowych, to praktyce były one od nich całkowicie niezależne – swoje rozkazy przyjmowały bezpośrednio od Heydricha. Swoją działalność w czasie wojny zaczęły one na terenie atakowanej przez Niemców Polski – było to 7 oddziałów, które liczyły łącznie ponad 4 tysiące ludzi. Ich zadaniem było podążanie za wkraczającym Wehrmachtem i likwidacja polskich elit (co potwierdza m.in. operacja Tannenberg czy tzw. Akcja AB). Niemcy chcieli w ten sposób wyeliminować szeroko pojmowaną inteligencję.

Oprócz tego esesmani masowo mordowali również Żydów, Romów i osoby chore psychicznie. Po zakończeniu tych operacji Einsatzgruppen nadzorowały proces zamykania ocalałych Żydów w gettach. Podobne działania – choć na znacznie większą skalę – zostały wkrótce przeprowadzone na zajmowanych terenach ZSRR. Na potrzeby Operacji Barbarossa utworzono 4 Einsatzgruppen, w łącznej sile 3 tysięcy osób. Rekrutowały się one z członków OrPo (Ordnungspolizei) i Waffen-SS. Podobnie jak w okupowanej Polsce miały one posuwać się za wkraczającymi Niemcami i mordować na masową skalę Żydów i sowieckich dygnitarzy. W zdobywanych miejscowościach każdy Żyd, niezależnie od płci czy wieku stawał się celem. Ofiary rozstrzeliwano i chowano w masowych grobach. Z czasem Niemcy zaczęli wysyłać część Żydów do obozów koncentracyjnych – było to podyktowane chęcią wykorzystania ich do niewolniczej pracy w obozach. Do największej masakry doszło dniach 29 i 30 września 1941 roku. W tych dniach zapędzono wszystkich kijowskich Żydów w okolice Babiego Jaru a następnie zamordowano. Szacuje się, że w tych dniach esesmani zamordowali około 33 tysiące osób. W ten sposób podległe Heydrichowi Einsatzgruppen systematycznie przeprowadzały czystki na okupowanych terenach na wschodzie. Liczba ofiar była olbrzymia – na terenach wschodnich zginęło niemal pół miliona samych Żydów, a należy pamiętać, że nie były to jedyne ofiary.

Elementem systematycznej zagłady był system obozów koncentracyjnych wciąż zarządzany przez SS. Krótko po wybuchu wojny do już istniejących obozów dołączyło kolejnych 5 – w tym owiany szczególnie złą sławą obóz Auschwitz Birkenau. Pilnowaniem obozów zajmowali się członkowie SS-TV, z czasem włączonego do Waffen-SS. Rannych lub przemęczonych esesmanów często przenoszono do obozów, gdzie pracowali jako strażnicy. Dzięki temu praktycznie wszyscy w SS wiedzieli, co działo się w obozach koncentracyjnych. Więzionych ludzi SS wykorzystywało jako źródło siły roboczej. Aby usprawnić wykorzystywanie więźniów w tym celu, w 1942 roku Himmler zaczął zawierać kontrakty z przedsiębiorstwami cywilnymi i dostawcami państwowymi, na mocy których więźniowie obozów mieli przymusowo pracować w niemieckich zakładach. Taką współpracę zawarto m.in. z IG Farben, które założyło swoją fabrykę gumy obok obozów w Auschwitz, aby móc korzystać z pracy więźniów. Warunki, w których żyli więźniowie, czyli praca ponad siły, znęcanie się przez strażników czy absolutnie niewystarczające wyżywienie, były obliczone na wyniszczenie. Dla wielu zesłanie do obozu było równoznaczne z wyrokiem śmierci.

Polecamy e-book Mateusza Kuryły – „Powaby totalitaryzmu. Zarys historii intelektualnej komunizmu i faszyzmu”

Po wizycie w Mińsku w listopadzie 1941 roku Himmler uznał, że masowe rozstrzeliwania są niepraktyczne i należy je zastąpić gazowaniem ofiar. W tym celu w obozach koncentracyjnych zaczęto eksperymentować z użyciem komór gazowych, a na wschód za Einsatzgruppen wyruszyły mobilne komory gazowe w postaci ciężarówek. Plan SS zakładał likwidację gett i transport Żydów do obozów, w których mieli oni być stopniowo wymordowani. To w tym celu powstały specjalne obozy zagłady, których jedynym celem było jak najszybsze zabicie jak największej liczby Żydów. Wszystkie obozy były zarządzane przez 20-35 strażników z SS-TV, wspieranych przez strażników z formacji kolaboracyjnych, rekrutowanych przez SS (m.in. spośród sowieckich jeńców wojennych i zmuszonych do współpracy Żydów z Sonderkommando).

20 stycznia 1942 roku w Wansee spotkali się najważniejsi oficjele SS (m.in. Adolf Eichmann, Reinhard Heydrich) i władz III Rzeszy w celu opracowania planów dotyczących zagłady Żydów. To tam podjęto decyzję o rozpoczęciu w najbliższym czasie ich masowej eksterminacji. Większość Żydów miała zostać zamordowana natychmiast, a jedynie niewielki procent, który można było uznać za użyteczny, miał dalej być wykorzystywany do pracy w przemyśle. Plan ostatecznego rozwiązania miał zostać wykonany przez doświadczone w eksterminacji Żydów SS.

Pierwsze przygotowania do eksterminacji poczyniono jeszcze w 1941 roku. W październiku tego roku Himmler kazał Odilo Globocnikowi utworzyć pierwszy obóz zagłady w okupowanej Polsce – w Bełżcu. Do połowy 1942 roku wybudowano kolejne dwa obozy zagłady, były to Treblinka i Sobibór. Ogółem powstało 6 obozów zagłady zarządzanych przez SS.

Więźniowie byli w większości mordowani tuż po swoim przybyciu – prowadzono ich do komór gazowych i tam zabijano przy użyciu Cyklonu B lub dwutlenku węgla. Ważną rolę w procesie odgrywały Sonderkommanda, których członkowie mieli za zadanie uspokajać Żydów i przekonywać ich, że nic im nie grozi. Po zabiciu więźniów ich zadaniem było pozbycie się ciał. Obozy były budowane blisko linii kolejowych, co miało ułatwić operację. Z czasem do obozów dołączono również krematoria.

Jedną z najważniejszych operacji, którą SS przeprowadziło w ramach ostatecznego rozwiązania była Operacja „Reinhardt” (nazwana tak na cześć Heydricha, który wcześniej został zabity przez alianckich agentów). W jej ramach Globocnik dowodzący SS w dystrykcie lubelskim, zorganizował masowe wywózki Żydów do obozów zagłady. Byli oni deportowani z gett w całej Polsce pod pozorem wywózki na wschód. Żydów mordowano na masową skalę w utworzonych obozach zagłady jak również i w niektórych obozach koncentracyjnych np. na Majdanku. Działania te zakończono w 1943 roku Operacją „Dożynki”, w ramach której po buncie Sonderkommando w obozie w Sobiborze, SS otrzymało rozkaz wymordowania wszystkich żydowskich więźniów w obozach w dystrykcie lubelskim. 3 i 4 listopada 1943 roku wymordowano około 40 tysięcy Żydów. Koniec akcji nie zatrzymał jednak procesu gazowania Żydów – obóz Auschwitz II Birkenau kontynuował zabójstwa aż do wyzwolenia przez Armię Czerwoną.

Jednocześnie prowadzona była likwidacja gett na terenie Polski i stopniowe mordowanie ich mieszkańców przez SS. W lipcu 1942 roku zlikwidowano getto w Słonimie (do 13 tysięcy ofiar) a w październiku w Pińsku (26 tysięcy ofiar). Największą akcją była likwidacja getta warszawskiego w kwietniu 1943 roku, dowodzona przez Jürgena Stroopa. Pod jego dowodzeniem SS krwawo stłumiło powstanie w getcie (13 tysięcy ofiar walk, reszta wywieziona do obozów). Nieco później SS rozpoczęło eksterminację Żydów na zachodzie Europy – dopiero 11 czerwca 1942 roku Eichmann, który przejął dowodzenie nad operacją wydał rozkaz rozpoczęcia deportacji z gett w Skandynawii, Holandii i Francji. Pod koniec wojny rozpoczął się desperacki proces ukrywania dowodów zbrodni – palenie ciał, zabójstwa więźniów, niszczenie obozów i dokumentacji itp., jednak szybkie postępy Sowietów i aliantów uniemożliwiły esesmanom ukrycie swojej winy.

Zbrojne oddziały SS i ich zbrodnie

Jednak SS nie zajmowało się wyłącznie eksterminacją podbitych narodów. Już w 1934 roku powstało SS-VT, które z czasem przekształcono w Waffen-SS (siły zbrojne SS). 17 sierpnia 1938 roku Hitler podniósł rangę SS-VT, uznając ją za faktyczny element sił zbrojnych. Od tej pory służba tam miała być uznana za spełnienie obowiązku zasadniczej służby wojskowej. Początkowo jednostka ta rekrutowała się tylko z ochotników, którzy mieli niezaprzeczalnie aryjskie pochodzenie (potwierdzone dokumentami do początków XIX wieku) oraz spełniali ścisłe kryteria fizyczne. Jednak w 1940 roku szef sztabu SS Gottlob Berger zaproponował Himmlerowi rozpoczęcie tworzenia oddziałów ochotniczych złożonych z obcokrajowców. Obaj esesmani szybko przekonali Hitlera do zrealizowana tego pomysłu, w związku z czym wkrótce powstały regimenty SS Nordland i Westland, które weszły w skład dywizji SS „Wiking”. Dzięki zaakceptowaniu cudzoziemców, SS mogło również zacząć rekrutować ludzi „z poboru”. W następnych latach naturalną praktyką stało się zmuszanie obywateli okupowanych państw do wpisywania się na Volkslistę i włączanie ich do jednostek SS. W ten sposób powstała 7 dywizja SS Prinz Eugen. Jak widać formacje SS tworzono z udziałem różnych narodowości m.in. muzułmańskich Bośniaków, Chorwatów, Estończyków, Flamandów, Łotyszy, Rosjan, Ukraińców, Węgrów czy Włochów.

Dywizje SS brały udział w najważniejszych operacjach wojskowych III Rzeszy w tym w inwazji na Francję (w czasie której dywizja SS „Totenkopf” przeprowadziła masakrę w Le Paradis, w czasie której zmordowała brytyjskich jeńców wojennych) i operacji „Barbarossa”. Do inwazji na Rosję zaangażowano dywizje Waffen-SS, które brały udział m.in. w walkach pod Moskwą i na Łuku Kurskim. Trzy z nich: SS-Totenkopf, SS-Leibstandarte Adolf Hitler i SS-Das Reich poniosły tak duże straty, że musiano je wycofać. Ogółem Waffen-SS straciło 43 tysiące ludzi w walkach w Rosji. Dywizja Leibstandarte brała również udział w rozbrajaniu włoskich żołnierzy po obaleniu Benito Mussoliniego we Włoszech. Tam batalion dowodzony przez Joachima Peipera pokonał siły włoskie w regionie Cunao, a następnie ostrzelał wieś Boves, zabijając 34 osoby. Oddziały pancerne SS brały udział m.in. w bitwie o Charków i pod Kurskiem (gdzie straciły niemal połowę ludzi), a SS Kampfgruppe Peiper była jedną z najskuteczniejszych niemieckich jednostek w czasie ofensywy w Ardenach (ona również popełniła zbrodnie wojenne, mordując amerykańskich jeńców w Malmedy).

Z kolei oddziały SS-Hitlerjugend brały udział w walkach w Normandii, odpierając m.in. brytyjskie ataki w rejonie Caen (w czasie walk członkowie formacji zamordowali 20 kanadyjskich jeńców wojennych). W czasie walk we Francji „Leibstandarte SS Adolf Hitler” została niemal całkowicie rozbita w wyniku okrążenia jej sił pod Falaise i została wycofana do Niemiec. Podczas operacji Market Garden jednostki SS brały udział w walkach w Arnhem, a w lutym 1945 roku korpusy pancerne SS skutecznie opóźniały alianckie natarcie w kierunku Wiednia. Formacje kolaboracyjne Waffen-SS odegrały istotną rolę w tłumieniu Powstania Warszawskiego, gdzie popełniły liczne zbrodnie, co dotyczyło m.in. brygady dowodzonej przez Oskara Dirlewangera. Również w czasie powstania oddziały SS „RONA” przeprowadziły Rzeź Ochoty, w wyniku której wymordowano kilka tysięcy polskich cywili. Niedługo później jednostka poniosła znaczne straty w walce z Powstańcami. Dowódca brygady został wezwany do Łodzi, aby się wytłumaczyć, jednak nigdy tam nie dotarł. Według różnych wersji po drodze zabili go polscy partyzanci lub Gestapo. Ogółem oddziały Waffen-SS największą skuteczność osiągały na polu mordowania jeńców i ludności cywilnej.

Dochodziło również do częstych tarć i rywalizacji między oficerami Wehrmachtu a esesmanami, z uwagi na dążenia obu grup do dominacji. SS zajmowało się również pilnowaniem „porządku” na podbitych ziemiach. W 1942 roku pod wpływem silnego oporu jaki Niemcom stawiała radziecka partyzantka, zadanie zwalczania partyzantów przekazano formacjom policyjnym – czyli w praktyce SS. Organizacja zajmowała się więc zwalczaniem partyzantów, zabezpieczaniem transportów rekwirowanego zboża, pilnowaniem dróg i linii zaopatrzenia. SS było jedną z głównych sił biorących udział w akcji Sturmwind II, wymierzonej w polskie podziemie na terenie Zamojszczyzny, w wyniku której liczne jednostki polskiej partyzantki zostały zniszczone.

Po zakończeniu wojny decyzją Międzynarodowego Trybunału Wojskowego w Norymberdze SS zostało rozwiązane i zdelegalizowane. Organizacja ta dopuściła się niezliczonych zbrodni wymierzonych przede wszystkim w mieszkańców okupowanych państw. W dużej mierze odpowiadała za zorganizowanie i przeprowadzenie Holokaustu. Do dzisiaj historia Schutzstaffel pozostaje przygnębiającym świadectwem okrucieństwa inspirowanego zbrodniczą ideologią.

Bibliografia:

• Arad Yitzhak, Belzec, Sobibor, Treblinka. The Operation Reinhard Death Camps. Bloomington, Indiana University Press, 1987.

• Browder George C., Hitler's Enforcers: The Gestapo and the SS Security Service in the Nazi Revolution, Oxford, Oxford University Press, 1996.

• Browning Christopher R., Remembering Survival: Inside a Nazi Slave-Labor Camp, Nowy York, W. W. Norton & COMPANY, 2011.

• Browning Christopher R., Mattäus, Jürgen - The Origins of the Final Solution: The Evolution of Nazi Jewish Policy, September 1939 - March 1942, Lincoln, University of Nebraska Press, 2007.

• Buchheim Hans, The SS – Instrument of Domination, Nowy York, Walker and Company, 1968.

• Burleigh Michael, The Third Reich: A New History, Nowy York, Hill and Wang, 2000.

• Butler Rupert, SS-Leibstandarte: The History of the First SS Division, 1934–45, Staplehurst, Spellmount, 2001.

• Evans Richard J., The Third Reich in Power, Nowy York, Penguin Group, 2005.

• Evans Richard J., The Third Reich at War, Nowy York, Penguin Group, 2008.

• Hein Bastian, Die SS: Geschichte und Verbrechen, Monachium, C.H. Bec, 2015.

• Longerich Peter, Holocaust: The Nazi Persecution and Murder of the Jews, Oxford, Oxford University Press, 2010.

• Longerich Peter, Heinrich Himmler: A Life, Oxford, Oxford University Press, 2012.

• McNab Chris, The SS: 1923–1945, Londyn, Amber Books, 2009.

• Miller Michael, Schulz Andreas, Gauleiter: The Regional Leaders Of The Nazi Party And Their Deputies, 1925–1945, San Jose, CA: R. James Bender, 2012.

• Padfield Peter, Himmler: Reichsführer-SS, Londyn, Cassel & Co., 1990.

• Rees Laurence, The Nazis: A Warning From History, Nowy York, New Press, 1997.

• Rossino Alexander B., Hitler Strikes Poland: Blitzkrieg, Ideology, and Atrocity, Lawrence, University Press of Kansas 2,003.

• Weale Adrian, The SS: A New History, Londyn, Little Brown, 2010.

• Williams Max, Reinhard Heydrich: The Biography (Vol. 1), Church Ulric Publishing, 2001.

redakcja: Jakub Jagodziński

Kupuj świetne e-booki historyczne i wspieraj ulubiony portal!

Regularnie do sklepu Histmaga trafiają nowe, ciekawe e-booki. Dochód z ich sprzedaży wspiera działalność pierwszego polskiego portalu historycznego. Po to, by zawsze był ktoś, kto mówi, jak było!

Sprawdź dostępne tytuły pod adresem: https://sklep.histmag.org/