S. Rosenbaum, D. Węgrzyn – „Wywózka. Deportacja mieszkańców Górnego Śląska do obozów pracy przymusowej w Związku Sowieckim” – recenzja i ocena
Praca Wywózka. Deportacja mieszkańców Górnego Śląska do obozów pracy przymusowej w Związku Sowieckim w 1945 roku. Faktografia – konteksty – pamięć pod redakcją Sebastiana Rosenbauma i Dariusza Węgrzyna jest pierwszą od kilku lat poważną próbą podsumowania stanu dotychczasowych badań i wyznaczenia perspektyw badawczych. Publikacja ta stanowi zbiór referatów wygłoszonych na Międzynarodowej Konferencji Naukowej „Internowania – deportacje – produktywizacja. Mieszkańcy Górnego Śląska w systemie obozowym GUPWI NKWD 1945–1956”, która odbyła się w dniach 11–12 marca 2013 roku w siedzibie katowickiego oddziału IPN-u. Współorganizatorem spotkania był Institut für Ost- und Südosteuropaforschung w Ratyzbonie (Instytut Badań nad Europą Wschodnią i Południowowschodnią).
Zobacz też:
Dzięki podziałowi tematycznemu artykułów układ książki jest bardzo czytelny, a system bloków umożliwia czytelnikowi szybkie wyszukanie interesującego go zagadnienia. Warto też zwrócić uwagę na zamieszczone w książce teksty, które są efektem projektu członków Studenckiego Koła Naukowego Historyków Uniwersytetu Śląskiego. W publikacjach tego rodzaju rzadko zwraca się uwagę na wyniki takich projektów, dlatego redaktorom tomu należą się słowa uznania za dostrzeżenie i uwypuklenie pracy młodszych kolegów.
W recenzowanej książce nie skupiono się tylko na badaniach nad deportacjami. Zamieszczono w niej również informacje o planach badawczych. Dariusz Węgrzyn opisuje projekt katowickiego IPN, jakim jest elektroniczna baza danych osób internowanych i aresztowanych przez NKWD ZSRS na Górnym Śląsku w okresie od stycznia do kwietnia 1945 roku. Ta inicjatywa niewątpliwie przyczyni się poznania ostatecznego losu osób, które zaginęły po aresztowaniu przez NKWD. Gabriela Tobor i Jarosław Wroński natomiast opisują projekt utworzenia Centrum Dokumentacji Deportacji Górnoślązaków do ZSRS w 1945 roku. Prokurator Ewa Koj z Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Katowicach przedstawia zaś akty terroru, jakich Sowieci dopuścili się w stosunku do ludności zamieszkującej na Górnym Śląsku w latach 1945–1949. Ta dokumentacja często jest niedoceniana i pomijana w badaniach. Są to bowiem akta śledztw prokuratorów, do których niestety bardzo rzadko sięgają historycy.
Przeczytaj:
- Leszek Adamczewski – „Na dno szybu. Od Oberschlesien do Górnego Śląska”
- Autonomia dla Śląska?
- „Ojczystą ziemię rozdzierają”. 90. rocznica przyłączenia części Górnego Śląska do Polski
Tom zamykają relacje deportowanych do ZSRS Górnoślązaków. Większość wspomnień pochodzi z protokołów przesłuchań świadków w sprawach prowadzonych przez Komisję Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Katowicach. Są one materiałem bardzo suchym, ograniczającym się tylko do przekazania istotnych dla śledztw informacji. Jednak dzięki temu stanowią doskonały materiał do analizy historycznej, nie ma w nich bowiem warstwy emocjonalnej.
Losy Górnoślązaków po „wyzwoleniu” tych terenów przez Armię Czerwoną są nieznane, zapomniane, a czasami dość wstydliwie zamiatane pod dywan pamięci. Często także powojenne represje, które ich spotkały, odczytywane były przez Polaków jako zasłużona kara dla niemieckich kolaborantów i zamieszkujących Śląsk Niemców. Taka opinia nadal funkcjonuje w powszechnej świadomości. Prace takie jak omawiana książka niewątpliwie przyczyniają się do zmiany tego nastawienia oraz pozwalają samym Górnoślązakom uporać się z problemem regionalnej i rodzinnej pamięci.
Redakcja i korekta: Katarzyna Grabarczyk
