Roman Gieroń – „Półmrok. Procesy karne w sprawie przestępstw okupacyjnych…” – recenzja i ocena
Roman Gieroń – „Półmrok. Procesy karne w sprawie przestępstw okupacyjnych popełnionych przez chłopów wobec Żydów w województwie krakowskim” – recenzja i ocena
Roman Gieroń jest historykiem, doktorem nauk humanistycznych oraz pracownikiem Oddziałowego Biura Badań Historycznych IPN w Krakowie. Swoją pracę doktorską oparł o analizę powojennych procesów chłopów z województwa krakowskiego oskarżonych o współudział w prześladowaniu Żydów. Dzisiaj ta ważna pod względem historiograficznym praca trafia do szerokiego grona czytelników.
Analizowane przez Gieronia dokumenty procesowe obejmują lata 1945-1950, a więc do momentu komunistycznej reformy sądownictwa i zmiany ustroju oraz struktur sądowych. Wtedy też zakończono zmiany w prawie karnym, które zniosły odrębność proceduralną przestępstw okupacyjnych. Warto nadmienić, że 80% wyroków z tzw. sierpniówki zapadło do 1950 r., a więc przed stalinowską reformą. Terenem, który bada autor jest województwo krakowskie w swoim powojennym kształcie, a więc obejmujące 15 powiatów (bialski, bocheński, brzeski, chrzanowski, dąbrowski, krakowski, limanowski, miechowski, myślenicki, nowotarski, nowosądecki, olkuski, wadowicki, tarnowski, żywiecki). W sumie analizie poddano 144 postępowania przeciwko 229 chłopom.
Trzeba przyznać, że podjęta praca badawcza jest bardzo frapująca. Co prawda nie wystarcza do określenia skali okupacyjnych przestępstw wobec Żydów i nie daje pełnego obrazu relacji polsko-żydowskich w okupowanej wsi. Tym niemniej jest to doskonały materiał do analizy postaw chłopów żyjących pod ciągłą groźbą niemieckich represji za pomoc czy to Żydom czy tzw. „leśnym”. Niezmiernie ciekawe są również zmiany w składanych zeznaniach, odwołania i wyjaśnienia. Co ciekawe w największej mierze procesy dotyczyły chłopów pełniących podczas okupacje różnego rodzaju funkcje.
Autor bardzo przekonująco wykazuje, że duża liczba skazanych przez Sąd Apelacyjny w Krakowie z art. 1 pkt.2 dekretu sierpniowego wpłynęło orzecznictwo Sądu Najwyższego. W wyroku SN pod terminem „ujęcie” zdefiniowano wszystkie działania zmierzające do przekazania ofiary w ręce niemieckie, a więc również te po jej fizycznym zatrzymaniu. Również kasacje wnoszone do Sądu Najwyższego stanowią cenny materiał poznawczy w kwestii zmian podejścia do zarzucanych czynów.
Recenzowana pozycja jest pracą z pogranicza historii prawa. Bardzo rzeczowy wywód, szeroka kwerenda archiwalna oraz podjęcie trudu przez Romana Gieronia w kwestii prześledzenia zmian w orzecznictwie (jak choćby wspomnianego wyżej Sądu Najwyższego) przyniosły znakomite efekty w postaci kompetentnej i rzetelnej pracy.
W natłoku ukazujących się pozycji dotyczących stosunków polsko-żydowskich podczas II wojny światowej „Półmrok. Procesy karne w sprawie przestępstw okupacyjnych popełnionych przez chłopów wobec Żydów w województwie krakowskim” zdecydowanie wyróżniają się in plus. Warto sięgnąć po tą trudną, ale fascynującą lekturę.
