Relief królowej Teje: pamiątka po Echnatonie
W grobowcu z sudańskiej nekropolii w Sedeinga odkryto stelę z nubijskiego piaskowca z reliefem przedstawiającym boga Atona. Pęknięta na dwie części stela o wymiarach 1,8 na 0,4 m pełniąca w grobowcu rolę podpory pod trumnę zmarłego ozdabiała pierwotnie grobowiec królowej Teje. Zanim jednak po kilku stuleciach od wykonania wizerunek królowej Teje, przedstawionej jako bogini Hathor, został ponownie użyty jako podpora pod grób, padł on ofiarą rozpętanej przez króla Echnatona religijnej rewolucji.
Król Słońce
Amenhotep IV/Echnaton - posąg z Muzeum Egipskiego w Kairze (fot. Gérard Ducher, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 2.5 Generic). Faraon Amenhotep III z XVIII dynastii podkreślał na płaszczyźnie propagandowej wartość kultu solarnego i jego związek z władzą królewską. W związku z tym na pierwszy plan boskiego panteonu wysunęli się Amon-Re i bóg dysku słonecznego Atum (Aton). Choć każdy faraon nosił tytuł syna Re to niewielu kazało to rozumieć w sposób dosłowny, tak jak to kazał tłumaczyć poddanym Amenhotep. Stwierdził on bowiem, że jego prawdziwym ojcem nie jest Totmes IV, lecz Amon-Re, który jedynie przyjął postać Totmesa, aby spłodzić syna z żoną Totmesa Metumują. Szczytem solarnej propagandy królewskiej Amenhotepa III był jubileusz 30-lecia jego rządów (w 1360 r. p.n.e.), gdy w czasie Święta Opet stał się oficjalnie żywym obrazem boga Ra na Ziemi, współistotnym Amonowi i Atonowi.
Krok dalej poszedł jego syn Amenhotep IV, który w roku 1351 p.n.e., w trzecim roku swego panowania, zorganizował obchody jubileuszu królowania swego zmarłego ojca, ogłaszając przy tym, że będzie od tego dnia panować razem ze swym boskim ojcem, który po swej śmierci stał się dyskiem słonecznym, Atonem. Pod nowym imieniem Echnaton (użyteczny dla Atona) uczynił z Atona jedynego godnego kultu boga, odsuwając na bok tradycyjnego Amona-Re. Sam zaś uważał się za jedynego pośrednika między Atonem a ludźmi.
Obrazoburca
Przewodzącemu religijnej rewolucji faraonowi nie wystarczyło uhonorowanie Atona wielkimi dziełami architektury i sztuki, ani nawet budowa nowej królewskiej stolicy, Achet-Aton, w dotychczas niezaludnionym miejscu. Aby być użytecznym dla swego boga kazał on usunąć wizerunki starych bóstw, gdziekolwiek by się nie znajdowały. Wnuk Totmesa IV, restauratora słynnego Sfinksa, wypowiedział tym samym wojnę egipskim tradycjom religijnym starszym od wspomnianego przedstawienia faraona Chefrena. W całym kraju do akcji ruszyły grupy zorganizowanych ikonoklastów usuwających postacie i imiona bogów, w tym imiona własne zawierające imiona bóstw. Z tej przyczyny nawet imię ojca Echnatona Amenhotep (Amon jest zadowolony) zostało wyklęte.
Zobacz też:
Z tych samych powodów naruszony został grobowiec matki faraona, prawdopodobnie jeszcze wtedy żyjącej. Królowa Teje na reliefie została przedstawiona jako kobieta-sfinks z atrybutami bogini Hathor – rogami i dyskiem słonecznym – a inskrypcje sławiły ją jako „budzącą wielki strach, Panią wszystkich krain”. Tym co w największym stopniu kłóciło się z religijnymi przekonaniami jej syna było obecne na steli przedstawienie Amona-Re, który jako naturalny konkurent Atona był najsilniej zwalczany.
Powrót starych bogów
Stella królowej Teje stanowi obraz reformy religijnej Echnatona – tak jak usunięty przez niego wizerunek Amona-Re został później przywrócony, tak w całym Egipcie i terenach pod jego władzą wrócono do dawnych form religijnych. Po krótkich rządach faraona Smenchkare na tronie zasiadł małoletni Tutanchaton (żyjący wizerunek Atona), który zmienił swe imię na Tutanchamon odcinając się od programu religijnego swego ojca. Faktycznie rządzący wobec młodego wieku króla wezyr Eje przywrócił tradycyjne kulty ogłaszając przy tym damnatio memoriam faraona, który chciał wymazać z pamięci egipskich bogów. Po tzw. rewolucji amarneńskiej Echnatona zostały więc jedynie znaleziska takie jak to odkryte na nubijskiej nekropolii.
Źródła: thehistoryblog.com, huffingtonpost.com, mannaismayaadventure.com.
Redakcja: Tomasz Leszkowicz
