Radosław Budzyński – „Historyk z Inflant Polskich. Gustaw Manteuffel (1832–1916)” – recenzja i ocena
Radosław Budzyński – „Historyk z Inflant Polskich. Gustaw Manteuffel (1832–1916)” – recenzja i ocena
Radosław Budzyński od lat zajmuje się badaniami nad życiem i dorobkiem Gustawa Manteuffla. Dość powiedzieć, że w 2022 roku ukazała się książka dla dzieci, którą autor recenzowanej publikacji przygotował wspólnie z Wojciechem Widłakiem. Można chyba bez przesady powiedzieć, że bogato ilustrowana książka dla najmłodszych rozbudza chęć poznania szerokiego kontekstu społecznego towarzyszącemu biografii Manteuffla. Instytut Pamięci Narodowej wspólnie z Narodowym Instytutem Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą Polonika prezentują obszerną, naukową biografię zasłużonego historyka.
A jest to kontekst niezwykły, niełatwy do zrozumienia, bo obejmujący Inflanty Polskie – z ich specyfiką, bogatymi tradycjami związków z Rzecząpospolitą, wreszcie: ziemią, w którą przez wieki wsiąkała polska kultura. Tego właśnie dziedzictwa Manteuffel z wielkim zaangażowaniem bronił. Ale była to perspektywa wielowymiarowa i ponadnarodowa: nie umniejszała ona i nie przekreślała dziedzictwa innych narodów. I choć przedstawiciele rodu Manteufflów dokonywali różnych wyborów, dzielili się na różne gałęzie, to jednak bohater książki Budzyńskiego określał siebie przede wszystkim jako Polaka i polskość swoją i swojej rodziny eksponował z całą mocą. By ten przekaz wzmocnić, na co zwraca uwagę jego biograf, pomijał jednocześnie te fakty z życia rodziny, które rzucały cień na tradycje patriotyczne rodu.
Autor nie zamyka tożsamości swojego bohatera w sztywnych ramach. Zwraca bowiem uwagę na kontekst społeczny i kulturowy kształtowania się świadomości Gustawa Manteuffla jako historyka i jako człowieka. Jego polskość była kosmopolityczna, a zarazem tradycyjna. Ten wywodzący się z pogranicza arystokrata widział w polskości uosobienie ideałów – demokratycznych i wolnościowych. Równocześnie nie można ograniczać jego dzieła wyłącznie do polskiej tradycji piśmienniczej, wszak jest ono częścią ogromnego i bogatego spadku po dawnych Inflantach; spadku, do którego mogą odwoływać się także Łotysze, Litwini, Żydzi, Niemcy i Rosjanie.
Radosław Budzyński stanął przed trudnym zadaniem. Duża część bogatej spuścizny Manteuffla przepadła podczas II wojny światowej, jednak autor nie zniechęcił się – przeciwnie, dotarł do materiałów zgromadzonych w trzydziestu sześciu archiwach i instytucjach polskich i zagranicznych, a także ze zbiorów prywatnych (w tym zbiorów rodziny Manteufflów), źródeł drukowanych i bogatej memuarystyki. To dowód, że otrzymaliśmy pracę solidną, świetnie udokumentowaną, uporządkowaną.
Tej ostatniej kwestii należy poświęcić dwa słowa. Recenzowana książka jest uzupełnioną wersją pracy doktorskiej. Doktoraty mają tę właściwość (czy może raczej: przypadłość), która stawia sztywną strukturę na pierwszym miejscu do tego stopnia, że odbiera narracji sporo polotu. Trochę szkoda, że autor zdecydował się na ujęcie problemowe. Być może charakter źródeł nie pozwolił na zastosowanie innego rozwiązania. Nie ujmuje to bynajmniej wielkiego wysiłku, jaki włożył w przygotowanie tej wartościowej publikacji, żadną miarą nie przekreśla też jej walorów poznawczych.
Warto więc wracać do dorobku wybitnego uczonego i czerpać z niego znacznie więcej, niż tylko wiedzę historyczną. To prawdziwa skarbnica wiedzy o wielokulturowej i wieloetnicznej Rzeczypospolitej, a także zapomnianych niestety Inflantach. Tym większe słowa uznania należą się Radosławowi Budzyńskiemu za biografię Gustawa Manteuffla. Zachęcam do lektury.
