„Polska to nie Texas” i „rozcapierzone palce”, czyli złote myśli I sekretarza

Wojciech Jaruzelski – zobacz też: Stan wojenny w Polsce 1981–1983

Partyjna nowomowa komunistyczna charakteryzuje się dużą prostotą i schematyzmem, a większość przemówień I sekretarzy stała na niskim poziomie retorycznym. Generał Jaruzelski i jego wystąpienia uznawane są za wyjątkowe – partyjny przywódca mówił dobrą polszczyzną, bogatą leksykalnie i składniowo, nawiązując m.in. do kanonu narodowej literatury. Chętnie używał metafor i cytatów. Konstrukcja jego przemówień jest uważana za przykład właściwego wykorzystania antycznych wzorów. Przypuszcza się, że niemałą rolę w doszlifowaniu mów generała odegrał jego oficjalny doradca, znany dziennikarz Wiesław Górnicki.

Karykatura z okresu stanu wojennego (rys. Maciej Miezian)

Metafory w przemówieniach generała pełniły różne funkcje: ożywienia i wzbogacenia tekstu, autoprezentacji mówcy czy też zmniejszeniu dystansu między nim i odbiorcą. Dziś jednak zastosowane chwyty retoryczne wywołują rozbawienie i zdziwienie. Oto kilka przykładów:

O spekulantach

Szeroko rozlewa się po kraju fala zuchwałych przestępstw, napadów i włamań. Rosną milionowe fortuny rekinów podziemia gospodarczego (przemówienie radiowe i telewizyjne z 13 grudnia 1981 r.).

Nie będziemy rozczulać się nad spekulantem, bo i on się nie rozczula, żądając kilku tysięcy złotych za parę dziecięcych bucików kupionych w państwowym sklepie za czwartą czy piątą część żądanej przez siebie ceny (przemówienie na X Plenum KC PZPR, październik 1982).

O USA

Prezydent Reagan podjął dziś ostateczną decyzję o zawieszeniu klauzuli największego uprzywilejowania. Spodziewaliśmy się tego, był to już tylko akt formalny. Polska nie jest jednak stanem Texas. Polska nie da się zamknąć jak Indianie w rezerwacie, będzie zawsze otwarta na świat (przemówienie na X Plenum KC PZPR, październik 1982).

Wycelowane w Polskę rakiety nie miałyby przecież „czujnika ideologicznego”, pozwalającego odróżnić zwolenników socjalizmu od jego przeciwników (przemówienie na posiedzeniu WRON, czerwiec 1982).

W tym świetle musimy spojrzeć ostrzej i na zamiar rozmieszczenia nowych rakiet, wycelowanych również w nasze miasta. Polska krew jest nisko notowana na waszyngtońskiej giełdzie (przemówienie z okazji święta 1 Maja, 1 maja 1983).

Jednak osoby pełniące obowiązki Polaków w monachijskim biurze radiowym CIA akurat ten sprawdzian przedstawiają jako swoistą „klęskę władzy”. Jako dowód, że nie stać nas na wyłonienie kadr kierowniczych. Hasło „Polak nie potrafi” obowiązuje tam przez 24 godziny na dobę (przemówienie na I Zjeździe Stowarzyszenia Dziennikarzy PRL, czerwiec 1983).

W Waszyngtonie naciska się guzik – a na polskich ulicach kamienie idą w ruch (przemówienie na I Kongresie PRON, maj 1983).

Charakterystyczne cechy wyglądu gen. Jaruzelskiego, zwłaszcza ciemne okulary, były chętnie wykorzystywane przez karykaturzystów (rys. Maciej Miezian)

O demonstracjach

Jeśli polski chłopak narusza prawo, znieważa, a następnie sięga po kamień z polskiego bruku, ab ugodzić swego rówieśnika w mundurze polskich sił porządkowych – to sygnał, że do trudnego dialogu Polaków wtrącił się nieproszony, ukryty rozmówca. Te kamienie nie mówią po polsku. Nie ma takiego narodowego celu, któremu mogłyby służyć (przemówienie na posiedzeniu WRON, czerwiec 1982).

Jeszcze i dziś wznoszą się nieraz rozcapierzone palce. Na tę literę nie zaczyna się żadne polskie słowo. Od niej w Polsce nie będzie lepiej. Może być tylko gorzej. Polsce jest rzeczywiście potrzebne zwycięstwo – zwycięstwo zdrowego rozsądku (przemówienie na posiedzeniu Sejmu, 21 lipca 1982).

Słyszy się niekiedy w różnych burzliwych momentach głosy: „Chodźcie z nami”. To my mówimy: Chodźcie z nami. Bo nasze będzie zwycięstwo, nie na V a na Z, nasze, bo socjalistyczne i właśnie dlatego polskie (przemówienie na Krajowej Naradzie Aktywu Młodzieżowego PZPR, lipiec 1983).

Bibliografia

• Jaruzelski Wojciech, Przemówienia 1981–1982, Książka i Wiedza, Warszawa 1983.
• Tenże, Przemówienia 1983, Książka i Wiedza, Warszawa 1984.
• Jeziński Marek, Metafora w przemówieniach politycznych Wojciecha Jaruzelskiego [w:] Stan wojenny. Fakty, hipotezy, interpretacje, pod red. Arkadiusza Czwołka i W. Polaka, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2008, s. 407-417.

Polecamy e-book Tomasza Leszkowicza – „Oblicza propagandy PRL”:

Książka dostępna również jako audiobook!