O. Budnitskij, A. Połjan − „Russko-jewriejskij Berlin 1920–1941”

Książka „Russko-jewriejskij Berlin 1920–1941” przedstawia losy uciekinierów pochodzenia żydowskiego z ZSRR, żyjących w emigracyjnej stolicy rosyjskich emigrantów, czyli w Berlinie. Praca została ułożona w porządku chronologiczno-problemowym, co wydaje się rozwiązaniem wygodnym dla czytelnika. Autorzy analizują rozwój tamtejszego środowiska aż do początku lat 40. XX wieku. Skoncentrowali się przede wszystkim na działalności politycznej Rosjan żydowskiego pochodzenia i organizowania się ich społeczności, wpierw w Republice Weimarskiej, a później w III Rzeszy. Na kartach pracy pojawiły się również relacje opisywanego środowiska z „białą” emigracją – współpraca tych grup oraz konflikty między nimi.

Niezwykle ciekawym wątkiem są kwestie kulturalne. Pojawiają się również aspekty działalności kulturalnej rosyjskich Żydów w Berlinie, a także przenikanie się świata artystów i polityków. Oprócz słynnych uznanych twórców, takich jak Ilja Erenburg, pojawiają się nieco mniej znani czy często zapomniani literaci, filmowcy oraz komicy. Niestety, kwestie życia kulturalnego opisywanej społeczności nie zostały rozbudowane, chociaż być może jest to temat na osobną monografię.

Autorzy książki prezentują także losy opisywanej społeczności w przededniu wybuchu II wojny światowej, w znacznym stopniu zmuszonej do emigracji lub przeżywającej prześladowania, które nasiliły się w trakcie jej trwania. Jest to poważne nieporozumienie, gdyż po 1939 roku rosyjsko-żydowski Berlin właściwie przestał istnieć. Dlatego datę końcową wybraną przez twórców tej monografii można określić jako kontrowersyjną. Pojawia się również za mało informacji o Holocauście w kontekście opisywanego środowiska.

Doktor Oleg Budnicki, członek Rosyjskiej Akademii Nauk oraz Aleksandra Połjan, profesor Uniwersytetu im. Łomonosowa już wcześniej zajmowali się prezentowaną tematyką, czego efektem były liczne artykuły oraz książki, zwłaszcza wydana w 2005 roku przez Budnickiego pozycja pt. „Rossijskije jewriej mieżdu krasnymi i biełymi (1917–1920)”. Długoletnie badania prowadzone w rosyjskich, niemieckich oraz anglosaskich archiwach świadczą o zgłębieniu tematu, a ich wykorzystanie wzbogaciło opisywaną pracę. Poza materiałami archiwalnymi autorzy opierali się często na trudno dostępnych wspomnieniach oraz tekstach drukowanych.

Książka „Russko-jewriejskij Berlin 1920–1941”, poza niewątpliwą wartością merytoryczną, posiada jeszcze inne zalety. Autorzy zadbali o zaopatrzenie monografii w biogramy osób, które pojawiają się na jej łamach. To świetne rozwiązanie, zwłaszcza dla czytelnika niezaznajomionego z prezentowaną tematyką. W monografii zamieszczono również indeksy zawierające wykaz publikacji organizacji rosyjskich Żydów w Niemczech. Należy też pochwalić Olega Budnickiego i Aleksandrę Połjan za świetne pióra, dzięki którym książkę czyta się z przyjemnością. Warto zaznaczyć, iż wydawnictwo Nowyje Literaturnyje Obozrienije po raz kolejny stanęło na wysokości zadania i świetnie wydało recenzowaną pozycję w serii „Historia Rossica”. Książka ma twardą oprawę, elegancką okładkę, a druk nie męczy wzroku. Polscy wydawcy mogliby brać przykład ze swoich wschodnich kolegów.

„Russko-jewriejskij Berlin” pomimo drobnych wad i kontrowersji dotyczących dat to pozycja niewątpliwie warta polecenia.

Korekta: Maria Buczkowska