Niezniszczalni. Reakcje działaczy gdańskiej piłki nożnej na nastroje polityczne po 1989 r.

Zobacz też: Piłka nożna - historia mistrzostw, sukcesy Polaków i futbol a polityka

„Przeszłość odkreślamy grubą linią. Odpowiadać będziemy jedynie za to, co uczyniliśmy, by wydobyć Polskę z obecnego stanu załamania” – te słowa pierwszego premiera III Rzeczpospolitej Polskiej Tadeusza Mazowieckiego położyły fundament pod odradzającą się po czterdziestu pięciu latach polską suwerenność. Exposé Mazowieckiego przede wszystkim kończyło kompromisem toczący się od sierpnia 1980 r. spór pomiędzy pragnącym wolności i niezależności społeczeństwem a sprawującą totalitarne rządy PZPR. Zakończenie tego sporu pozwoliło na płynne, bezkrwawe przejście od systemu totalitarnego w pierwszą, embrionalną fazę demokracji. Jednak, obok wspomnianych pozytywów, słowa Mazowieckiego poruszyły wiele mechanizmów hamujących moralną i strukturalną odnowę państwa. Exposé premiera legitymizowało bowiem prowadzoną od jesieni 1986 r. politykę uwłaszczenia nomenklatury partyjnej PZPR. W praktyce oznaczało to tylko nominalne, a nie personalne zmiany w najważniejszych instytucjach państwowych. I tak politycy skompromitowanej PZPR utworzyli jedną z sił demokratycznego parlamentu (SDRP), spora część funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa stanęła na straży konstytucyjnego porządku demokratycznej ojczyzny, służąc odtąd w Urzędzie Ochrony Państwa, milicjanci wstąpili do Policji, a „wielu członków ORMO pracowało już w tworzonych na dużą skalę w 1990 r. firmach ochroniarskich i detektywistycznych”.

Uwarunkowania polityczne wpłynęły na organizację innych dziedzin życia społecznego w odradzającej się Polsce. Jedną z nich był sport, a sztandarowy przykład reaktywacji „starych działaczy” w nowym systemie stanowił Polski Związek Piłki Nożnej oraz jego regionalne delegatury.

1989 i... nowy stary zarząd

Sygnał o rodzaju wprowadzanych w 1989 r. „zmian” do gdańskich działaczy piłkarskich przyszedł z Warszawy. Podczas sześćdziesiątego drugiego Walnego Zjazdu Polskiego Związku Piłki Nożnej (10–11 czerwca 1989 r.) wybrano „nowe” władze polskiej piłki. Jak czytamy w księdze wydanej z okazji osiemdziesięciolecia istnienia PZPN: „Krytykowano powszechnie pracę dotychczasowego zarządu, ale do nowych władz wybrano w większości […] tych samych ludzi”. Na stanowisku prezesa zarządu PZPN Jerzy Alojzy Domański zastąpił Zbigniewa Jabłońskiego. Domański urodził się 21 czerwca 1951 r. w Chorzowie. Z wykształcenia dziennikarz, absolwent Wydziału Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego (1974 r.) i Instytutu Dziennikarstwa UW (1976 r.), swoją karierę w PZPN rozpoczął w 1977 r. W aparacie partyjnym PZPR działał w latach 1979–1985. Od 1985 do 1994 r. był redaktorem naczelnym „Sztandaru Młodych”, a następnie „Przeglądu Tygodniowego” (od 1994 r.) i „Przeglądu” (od 1999 r.). Prezesem PZPN pozostawał do 25 marca 1991 r. Próba powrotu na to stanowisko po czterech latach skończyła się dla niego porażką w wyborach z Marianem Dziurowiczem w lipcu 1995 r. Do działalności sportowej na szczeblu centralnym powrócił w 1999 r., kiedy został członkiem prezydium PZPN. Od 1991 r. Jerzy Domański jest również honorowym członkiem Związku. Z tak ukształtowanym życiorysem prezes Domański nie mógł stać się reformatorem polskiej piłki nożnej. W cytowanej już księdze wydanej z okazji jubileuszu PZPN o efektach pierwszych „po-okrągłostołowych” rządów w piłkarskiej centrali czytamy: „[…] w grudniu 1989 roku, akurat na tydzień przed rocznicą narodzin PZPN, umarła nazwa PRL i odrodziła się Rzeczpospolita […]. Nie szły jednak za tym reformy, jakich wymagała nowa epoka. Wiele zmieniało się w życiu rodaków, ale futbol zdawał się nie poddawać wiatrowi przemian”.

Dymisja „in corporra”...

Abolicja ustrojowa wprowadzona przez rząd Mazowieckiego dotknęła również okręgowe związki piłkarskie. W publikacji Wiesława Wiki wydanej w 1995 r. czytamy: „Z końcem 1990 r. Zarząd Okręgowego Związku Piłki Nożnej w Gdańsku podjął decyzję o podaniu się do dymisji «in corporra»[sic!]. Przyczyny tego kroku należy dopatrywać w następujących przesłankach:

• powszechna krytyka wszelkich poczynań Związku,
• oparcie Zarządu OZPN Gdańsk na aktywistach wywodzących się z szeregów PZPR i jej partii satelickich,
• brak koncepcji funkcjonowania organizacji w warunkach transformacji ustrojowej,
• osiągnięcie wieku emerytalnego przez wielu działaczy Związku,
• potrzeba odmłodzenia gremiów kierowniczych Okręgu”.

„Nowy” zarząd wybrany został na zebraniu sprawozdawczo-wyborczym, które odbyło się 27 marca 1991 r. W wyniku tajnego głosowania wybrano prezesa oraz dziesięciu członków zarządu GOZPN (Przewodniczący Okręgowego Kolegium Sędziów oraz Przewodniczący Rady Trenerów zostali wybrani do zarządu przez gremia sędziów i trenerów). Jak pisze Wika: „z poprzedniej ekipy we władzach GOZPN pozostali: J. Kubicki, E. Budziwojski, J. Krajewski, M. Dzidowski oraz E. Krauze”. Kolokwialny zwrot „poprzednia ekipa” oznaczał zapewne ustępujące pod koniec 1990 r. władze GOZPN. Jednak w specyficznym okresie transformacji ustrojowej mógł się on też odnosić do wieloletnich pracowników aparatu partyjnego PZPR. Do takich należał wybrany do „nowego” zarządu mgr inż. Jerzy Brzezicki, członek PZPR od 26 sierpnia 1966 r. W opinii polecającej go do partii z 1950 r. można przeczytać, że „dał się poznać jako dobry pracownik, koleżeński. Pracował społecznie, brał czynny udział w życiu politycznym w swoim środowisku”. Uwadze autora monografii poświęconej gdańskiemu OZPN uszły również dwa inne nazwiska, doskonale znane światkowi piłkarskiemu przed 1989 r.

Niezniszczalni działacze

Mianowicie członkiem zarządu wybranego w marcu 1991 r. został inż. Roman Drążek, poprzednio m.in. członek zarządu OKS wybrany na Konferencji Sprawozdawczo-Wyborczej Okręgowego Kolegium Sędziów 27 stycznia 1985 r. Z kolei w komisji rewizyjnej, obok Edwarda Krauzego i Tomasza Panasiuka, zasiadał nestor pracy związkowej Edmund Gaca. W trakcie swojej kariery „Gaca przez ponad 30 lat prowadził spotkania piłkarskie jako arbiter. W 1950 r. rozpoczął działalność społeczną w Okręgowym Kolegium Sędziów. W latach 1980–1985 był przewodniczącym OKS GOZPN. Sprawował także funkcję wiceprzewodniczącego oraz czterokrotnie funkcję sekretarza organizacji sędziowskiej. Był także w toku swojej społecznej działalności referentem obsad, referentem szkolenia terenowego, referentem dyscypliny, członkiem komisji szkolenia oraz referentem odznaczeń. Łącznie w organizacji sędziowskiej udzielał się przez ponad 35 lat”.

Przedstawicielem przed-transformacyjnej załogi był również kierownik biura GOZPN Jerzy Kacprzak. Jak czytamy w liście Edmunda Goleckiego dotyczącym nieprawidłowości w pomorskiej centrali piłkarskiej: „Kacprzak całe dorosłe życie był wykładowcą szkolenia ideologicznego w Marynarce Wojennej w Gdyni”. Po przejściu Kacprzaka na emeryturę na stanowisku kierownika biura zastąpiła go Agnieszka Bednarska (1 lipca 1991 r.).

Na skutek zaprezentowanych posunięć kadrowych w trzynastoosobowym zarządzie gdańskiego OZPN ukonstytuowanym 27 marca 1991 r. znalazło się co najmniej 6 osób, które aktywnie działały na wysokich szczeblach gdańskiej piłki przed 1989 r. Do reprezentantów ustępującej siły politycznej należy zaliczyć także Jerzego Brzezickiego. Również dwóch z trzech członków Komisji Rewizyjnej miało bogaty, przedtransformacyjny staż. Ludzie bez większego doświadczenia w starych strukturach zasiedli jedynie w Sądzie Koleżeńskim, o którym czytamy, że „należy do stosunkowo młodych organów władzy Gdańskiego Okręgowego Związku Piłki Nożnej. Brak wzmianek o jego działalności w fazie tworzenia związku i jego długiej historii. Do jego zadań należało:

1. rozpoznawanie spraw członków okręgu, trenerów, instruktorów i działaczy piłkarskich, obwinionych o naruszenie norm etycznych lub nieprzestrzeganie uchwał, zarządzeń władz PZPN i GOZPN, które nie wiążą się bezpośrednio z ich uczestnictwem w zawodach piłkarskich;
2. rozpoznawanie konfliktów między trenerami, instruktorami, sędziami, działaczami piłkarskimi, związanych z ich działalnością w okręgu”.

Warto również wspomnieć, że w latach 1991–1995 Sąd Koleżeński OZPN nie rozpatrywał żadnej sprawy.

W czasie trwania czteroletniej kadencji zarządu wybranego w marcu 1991 r. zaszły pewne zmiany kadrowe. Z różnych przyczyn odeszli Józef Czerwiński, Bolesław Żurawski, Mirosław Dzidowski, Jerzy Kubicki, Jerzy Brzezicki i Edward Budziwojski. Ich miejsce w zarządzie zajęli m.in.: Edmund Gaca, Agnieszka Bednarska, Andrzej Bussler oraz Jan Marchwiński. Ten ostatni w latach siedemdziesiątych był pierwszoligowym sędzią piłkarskim. Następnie w lutym 1981 r. został referentem administracyjno-gospodarczym Związku, by od 1985 r. przewodniczyć OKS.

Nazwiska działaczy zarządu podanego do dymisji w 1990 r. pojawiały się w pomorskich strukturach piłkarskich również w kolejnych latach. W zarządzie wybranym 26 lutego 1995 r. można spotkać nazwisko Gacy, Drążka czy Kacprzaka. Ostatnim akordem wprowadzanych przez lata „zmian” było zastąpienie na stanowisku prezesa GOZPN Wiki przez Henryka Klocka.

W ciągu lat zmieniła się również argumentacja przyczyn „transformacji” z 1990 r. Zmiana ta jest najbardziej czytelna, kiedy porównuje się dwie publikacje Wiki. W 1995 r. pisze on, że jedną z przyczyn ustąpienia w 1990 r. było „oparcie Zarządu OZPN Gdańsk na aktywistach wywodzących się z szeregów PZPR i jej partii satelickich”. Dziesięć lat później zwrot o aktywistach partyjnych zastąpiony został niejasnym sformułowaniem o „wyschnięciu państwowych źródeł finansowania wojewódzkiej organizacji piłkarskiej”. Na głęboki proces politycznych zmian, pomorska centrala piłkarska zareagowała więc jedynie stylistyczną korektą firmowanych przez siebie publikacji.

Władze gdańskiego OZPN wybrane na zebraniu sprawozdawczo-wyborczym w dniu 27 marca 1991 r.

Zarząd:

• dr Wiesław Wika – prezes GOZPN
• mgr inż. Jerzy Brzezicki – wiceprezes ds. organizacyjno-sportowych
• prof. dr hab. Jerzy Kubicki – wiceprezes ds. sędziowskich
• Józef Kotowicz – wiceprezes ds. ekonomicznych
• mgr Maciej Kowalczuk – sekretarz
• inż. Zdzisław Waśniewski – członek
• mgr Janusz Krajewski – członek
• mgr Piotr Zieman – członek
• mgr Józef Czerwiński – członek
• mgr Edward Budziwojski – członek
• inż. Roman Drążek – członek
• major rezerwy Bolesław Żurawski – członek
• Mirosław Dzidowski – członek

Komisja Rewizyjna:

• Edward Krauze
• Edmund Gaca
• Tomasz Panasiuk

Sąd koleżeński:

• Stanisław Mikołajczyk
• Stanisław Tobieński
• J. Lechman

Pogrubioną czcionką zaznaczono osoby, które aktywnie działały we władzach Związku, bądź w strukturach PZPR przed 1989 r.

Zobacz też

• Sukces piłkarzy sukcesem I sekretarza... Powrót „Orłów Górskiego” z Mundialu
• Subtelni propagandyści. „Dziennik Bałtycki” o mundialu w Argentynie
• Obiad czwartkowy: Mój 4 czerwca…

Bibliografia

Źródła:

1. Archiwum Państwowe w Gdańsku (APG), Komitet Wojewódzki PZPR, 2683.
2. List Edmunda Goleckiego dotyczący nieprawidłowości w Pomorskim Związku Piłki Nożnej, Malbork, 16 października 2008 r. (prywatne archiwum autora).

Prasa:

1. Wiedziałem, że się uda, Tadeusz Mazowiecki w rozmowie z Teresą Torańską, „Gazeta Wyborcza”, 11 XI 2004.

Opracowania:

1. Biliński H. i in., Polski Związek Piłki Nożnej: 80 lat, Katowice 2000.
2. Dudek A., Reglamentowana rewolucja. Rozkład dyktatury komunistycznej w Polsce 1988–1990, Kraków 2004.
3. Wika W., Piłka nożna na Wybrzeżu Gdańskim. 50 lat Gdańskiego Okręgowego Związku Piłki Nożnej, Gdańsk 1995.
4. Wika W., Ludzie pomorskiej piłki nożnej, Gdańsk 2004.
5. Wika W., Z dziejów pomorskiej piłki nożnej, Gdańsk 2005.

Zredagował: Kamil Janicki