„Nieznane instrukcje, wytyczne, okólniki Departamentu V Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego dotyczące ruchu ludowego…” – recenzja i ocena
„Nieznane instrukcje, wytyczne, okólniki Departamentu V Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego dotyczące ruchu ludowego…” – recenzja i ocena
Działalność aparatu komunistycznego względem ludowców można podzielić na trzy okresy. Pierwszy z nich, trwający od 1944 r., a więc od powstania zalążków bezpieki, do ukształtowania się Polskiego Stronnictwa Ludowego jako głównej partii opozycyjnej latem 1945 r., stanowił próbę identyfikacji przeciwnika. W tym to czasie bezpieka koncentrowała swoje wysiłki głównie na tym, by zewidencjonować wybitnych przedstawicieli ruchu ludowego, aktywnych w polityce przedwojennej lub w państwie podziemnym oraz przekonać ludowców do wsparcia reżimu komunistycznego. Druga faza, obejmująca lata 1945–1949, przybrała znacznie bardziej radykalny charakter. Wobec niepowodzenia pozyskania dla siebie ludowców, UB podjął całą gamę działań, zmierzających do zniszczenia operacyjnego partii – od inwigilacji, po pozbawianie działaczy ludowych praw wyborczych, środków do życia, a nawet aresztowania i skrytobójstwa.
Ostatni okres – po 1949 r. – cechowało natomiast znaczne osłabienie dynamiki działań operacyjnych oraz zmiana ich charakteru. Aktywność bezpieki została tu ukierunkowana na pojedynczych ludowców, głównym jej celem stało się zaś kontrolowanie nowopowstałego i zależnego od władzy Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego. W tym też czasie największego znaczenia nabrały kwestie związane z sabotażem gospodarczym na wsi i kolektywizacją rolnictwa. Taką dynamikę aktywności oraz priorytetów aparatu bezpieki przedstawiają na łamach swojej książki dr hab. Filip Musiał i dr Mateusz Szpytma, ukazując przebieg owej transformacji u źródeł – w dokumentach regulujących jego funkcjonowanie.
Temat represji komunistycznych wobec działaczy ruchu ludowego podejmowany jest przez historyków od stosunkowo dawna. Pierwsze niezależne publikacje poruszające to zagadnienie pojawiły się już na przełomie lat 80. i 90. ubiegłego wieku, a więc na fali transformacji ustrojowej. Zdecydowana większość monografii dotyczących działalności UB/SB koncentrowała się jednak dotąd na opisie aktywności operacyjnej bezpieki, ukazując głównie efekty jej działań. Dla całościowego ujęcia zagadnienia brakowało opracowań, które przedstawiałyby dążenia UB/SB oraz cele, jakie pragnął on osiągnąć za pomocą aparatu represji. Odpowiedź na ową lukę historyczną stanowi publikacja źródłowa przygotowana pod redakcją Filipa Musiała i Mateusza Szpytmy.
Książka ukazała się jako siódmy z kolei tom normatywów wydawanych przez krakowski Oddział IPN w ramach serii „Normatywy aparatu represji”. Poprzednie części dotyczyły m.in. dokumentacji regulującej sposób postępowania bezpieki przeciwko Kościołowi katolickiemu czy instrukcji pracy kontrwywiadowczej Wojskowej Służby Wewnętrznej. Rzeczona pozycja stanowi zbiór najważniejszych źródeł, ukazujących metody oraz kierunki działań operacyjnych Departamentu V Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego wobec niepodległościowych działaczy ludowych w latach 1945–1954. Na opracowanie składa się 57 różnych dokumentów – zarówno tych o charakterze normatywnym, jak i wytycznych i pism regulujących działalność komórek pionu V MBP, zajmujących się problematyką działalności i zwalczania ludowców. Co warto tutaj zaznaczyć, materiały te nie były wcześniej publikowane, co sprawia, że książka wyjawia wiele nieznanych dotąd wątków oraz rzuca nowe światło na kwestie komunistycznych represji dotykających ruchu ludowego. Sposób rozpracowywania niepodległościowych działaczy politycznych, metody inwigilowania i przenikania do struktur organizacji ludowych, postępowanie z tzw. wodzirejami – to tylko niektóre z zagadnień przedstawionych na łamach rzeczonej pozycji.
Opracowanie wydane nakładem Instytutu Pamięci Narodowej stanowi ważny głos w naukowej debacie dotyczącej funkcjonowania Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej w warunkach reżimu komunistycznego. Rozmyślna prezentacja niezwykle cennej dokumentacji źródłowej, poprzedzona wnikliwą analizą naukową, osadzającą analizowane materiały w konkretnej rzeczywistości polityczno-historycznej, wypełnia istniejącą dotychczas lukę badawczą, umożliwiając dokonanie syntezy historii UB/SB. Co więcej, pozwala także prześledzić zmiany, jakie na przestrzeni analizowanego okresu zaszły w nastawieniu reżimu komunistycznego do działaczy ludowych oraz obrazuje ich przyczyny. Z tego też względu książka stanowi obowiązkową pozycję dla każdego, kto naukowo lub jedynie hobbistycznie zajmuje się zagadnieniem sposobu i polityki operowania bezpieki w pierwszych dekadach Polski „ludowej”.
