Napoleon Cybulski – współodkrywca adrenaliny

opublikowano: 2019-04-26, 13:25
wszelkie prawa zastrzeżone
26. kwietnia 1919 r. zmarł polski fizjolog Napoleon Nikodem Cybulski – jeden z twórców światowej endokrynologii, współodkrywca adrenaliny oraz prądów czynnościowych mózgu, pionier elektroencefalografii i badacz hipnozy. W wolnych chwilach był publicystą, społecznikiem, gimnastykiem i dentystą.
reklama
fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe, opublikowano na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe .

Napoleon Nikodem Cybulski herbu Prawdzic urodził się 14 września 1854 w Krzywonosach na Wileńszczyźnie(obecnie terytorium zachodniej Białorusi) jako syn Józefa Napoleona i Marcjanny z Hutorowiczów. Po ukończeniu gimnazjum w Mińsku, rozpoczął studia medyczne w petersburskiej Akademii Wojskowo-Medycznej. Nawiązał kontakty ze studiującym tam w tym samym czasie przyszłym wielkim fizjologiem rosyjskim Iwanem Pawłowem. W 1880 r. otrzymał dyplom lekarza cum eximia laude (ze szczególną pochwałą).

W latach 1877–1885 był uczniem, a następnie asystentem wybitnego fizjologa i biochemika, gruzińskiego księcia Iwana Romanowicza Tarchanowa (Tarchniszwili), potomka szesnastowiecznego bohatera narodowego Gruzji, wodza Giorgi Saakadze. W tym okresie Cybulski wynalazł fotohemotachometr – przyrząd, który pozwalał mierzyć prędkość przepływu krwi w naczyniach krwionośnych, a zarazem rejestrować ten proces fotograficznie. Jako jeden z pierwszych na świecie zarejestrował i opisał przepływ krwi w tętnicy szyjnej i udowej. Dzięki pracy dotyczącej badań nad prędkością ruchu krwi w roku 1885 otrzymał stopień doktora medycyny.

W tym samym roku, po kilkumiesięcznym prowadzeniu wykładów w petersburskiej Szkole Dentystycznej, naukowiec przeprowadził się do Krakowa, by objąć Katedrę Fizjologii, Histologii i Embriologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kierował nią do końca życia. Jak wspominał jego uczeń, profesor Adolf Beck, pomimo niechęci rządu austriackiego Cybulskiemu udało się zdobyć z różnych źródeł pieniądze, dzięki którym „rozpalił wielkie ognisko pracy naukowej”, a „przykładem swoim i wzorem obudził inne pracownie z uśpienia”. W kolejnych latach pełnił funkcję dziekana Wydziału Lekarskiego. W roku 1904 został rektorem UJ, a później prorektorem tej uczelni.

Napoleon Cybulski stworzył krakowską szkołę fizjologiczną. Jego uczniami byli między innymi Adolf Beck – współodkrywca prądów czynnościowych mózgu i pionier elektroencefalografii, histolog i embriolog – Władysław Szymonowicz, Leon Wachholz – autor pierwszych nowoczesnych podręczników medycyny sądowej, Aleksander Rosner – współtwórca polskiej ginekologii czy histolog Stanisław Maziarski. Wielką obfitością pomysłów Cybulski dzielił się z uczniami i współpracownikami, a jego odczyty w towarzystwach naukowych budziły duże zainteresowanie publiczności.

W 1890 roku Cybulski skonstruował przyrząd do mierzenia ilości ciepła wytwarzanego przez mięśnie – mikrokalorymetr. W tym samym roku jako jeden z pierwszych otrzymał on zapis EEG kory mózgowej, po czym razem z Adolfem Beckiem przeprowadził badania fal elektroencefalograficznych i zlokalizował w mózgu okolice czuciowe.

Badał zjawiska zachodzące przy nadciśnieniu śródczaszkowym, związane z czuciem smaku, z połykaniem. W roku 1895 wraz z Władysławem Szymonowiczem odkrył działanie wyciągu z rdzenia nadnerczy – „nadnerczyny”, zawierającego noradrenalinę i dopaminę. Był to wstęp do odkrycia „hormonu walki i ucieczki” – adrenaliny. Wcześniej uważano, że za wszelkie funkcje regulacyjne w organizmie odpowiada układ nerwowy.

reklama
Struktura chemiczna adrenaliny (aut. Acdx, opublikowano na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Unported).

Napoleon Cybulski jako pierwszy w Polsce podjął badania nad hipnotyzmem. W książce „O hypnotyzmie ze stanowiska fizyjologicznego” pojawiły się tezy wyprzedzające późniejszą koncepcję nieświadomości Zygmunta Freuda. W roku 1910 jako pierwszy polski badacz uzyskał zapis EKG. Rozważał możliwość zastosowania w medycynie substancji promieniotwórczych. Zajmował się również elektrofizjologią mięśnia, tworząc w tym celu dający bardziej powtarzalne wyniki sposób pobudzania mięśni i nerwów poprzez rozładowanie kondensatora. Dowiódł, że przewodzenie stanu czynnego w nerwie jest następstwem procesów chemicznych.

Profesor Cybulski był członkiem Akademii Umiejętności i członkiem honorowym wielu towarzystw lekarskich, m.in. w Wilnie, Lwowie i Petersburgu. Napisał blisko 80 prac naukowych. W latach 1891-1896 wydał podręcznik „Fizjologia człowieka”. Aby podreperować profesorski budżet, prowadził w Krakowie prywatną praktykę stomatologiczną.

Jego zainteresowania nie ograniczały się do medycyny. W roku 1890 został wiceprezesem Wydziału Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. W pewnym okresie piastował nawet funkcję prezesa Rady Nadzorczej Kółek Rolniczych w Krakowie. Dążył do podniesienia poziomu oświaty i kultury rolnej w regionie podkrakowskim, prowadząc badania nad dietą ludności wiejskiej. Z powodu ubogiej diety i braku opieki zdrowotnej Galicja miała wtedy najwyższą śmiertelność w całej monarchii Habsburgów, a długość życia należała do najniższych w Europie – 28 lat. W latach 1900–1909 połowa dzieci umierała tam przed ukończeniem piątego roku życia.

domena publiczna.

Profesor Cybulski publikował książki i artykuły takie, jak „Czy państwo i społeczeństwo mają obowiązek popierać naukę?” (1895), „W sprawie organizacyi gospodarstw włościańskich” (1896) czy „Nauka wobec wojny” (1918). Jako zwolennik dopuszczenia kobiet do studiów wyższych, w roku 1891 – wraz z pierwszym polskim bakteriologiem Odo Feliksem Kazimierzem Bujwidem oraz jego żoną Kazimierą Bujwidową (działaczką społeczną i feministką) – założył pierwsze gimnazjum żeńskie w Krakowie.

W latach 1911, 1914 i 1918 prof. Cybulski był nominowany do Nagrody Nobla, której nie otrzymał. Został za to laureatem nazywanej „polskim Noblem” nagrody im. Erazma i Anny Jerzmanowskich za rok 1918, przyznanej przez Akademię Umiejętności. Wartość tej nagrody odpowiadała wówczas 12 kilogramom złota, co w dzisiejszych czasach byłoby równowartością prawie dwóch milionów złotych.

Był żonaty z Julią Rogozińską. W roku 1916 nabył dwór „Prochownia” w Nawojowej Górze koło Krzeszowic pod Krakowem, gdzie osiedlił się wraz z rodziną.

Aktywny do ostatniej chwili, 26 kwietnia profesor Cybulski zmarł w swoim gabinecie w wyniku udaru mózgu. Pochowano go w grobie rodzinnym na cmentarzu Rakowickim w Krakowie. Pośmiertnie, w roku 1936 został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta.

„Największą zaś nagrodą, którą za swe czyny otrzymał, było szczęście jakiego doznał przez to, że mógł za życia oglądać i zbierać owoce, bujne owoce tej błogiej siejby, którą zasiał dla nauki” – pisał we wspomnieniu pośmiertnym profesor Beck.

Źródło: naukawpolsce.pap.pl, autor: Paweł Wernicki

POLECAMY

Kupuj świetne e-booki historyczne i wspieraj ulubiony portal!

Regularnie do sklepu Histmaga trafiają nowe, ciekawe e-booki. Dochód z ich sprzedaży wspiera działalność pierwszego polskiego portalu historycznego. Po to, by zawsze był ktoś, kto mówi, jak było!

Sprawdź dostępne tytuły pod adresem: https://sklep.histmag.org/

reklama
Komentarze
o autorze
Nauka w Polsce
Powyższy materiał jest przedrukiem z serwisu internetowego „Nauka w Polsce” współtworzonego przez Polską Agencję Prasową i Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Publikacji dokonano na zasadach określonych przez PAP S.A.

Zamów newsletter

Zapisz się, aby otrzymywać przegląd najciekawszych tekstów prosto do skrzynki mailowej. Tylko wartościowe treści, zawsze za darmo.

Zamawiając newsletter, wyrażasz zgodę na użycie adresu e-mail w celu świadczenia usługi. Usługę możesz w każdej chwili anulować, instrukcję znajdziesz w newsletterze.
© 2001-2024 Promohistoria. Wszelkie prawa zastrzeżone