Najstarsze koleje linowe w Czechach

Pozostałości nasypu, muru oporowego i ogrodzenia kolejki linowej na Letną (fot. Harold , na licencji Creative Commons Attribution 3.0 Unported)

Historia kolei linowych w Czechach zaczęła się wraz z Jubileuszową Wystawą Krajową, jaka odbyła się w Pradze w 1891 roku. Dla obsługi gości zbudowano wówczas dwie osobowe koleje linowe terenowe. Pierwsza z nich, o skromnej długości 109 m, prowadziła na Letną, zaś druga, o trasie mierzącej 511 m, wiozła pasażerów na płaskowyż Petřin (Mala Strana). Obydwie koleje pełniły rolę środków komunikacji miejskiej, a zastosowano w nich oryginalny napęd grawitacyjny, w którym istotną rolę pełniła woda. Tu potrzebne jest wyjaśnienie. Typ obydwu kolei był podobny do naszej kolejki na Gubałówce, co oznacza, iż do jednej liny przymocowane były dwa wagony tworzące rodzaj wahadła. Jeśli wagon znajdujący się w górnej stacji jest o wiele cięższy od tego w dolnej, to po zwolnieniu hamulców zaczyna on zjeżdżać w dół, wyciągając za pośrednictwem liny wagon z dolnej stacji – i tak aż do zakończenia jazdy. W obydwu kolejach praskich w górnej stacji napełniano wodą specjalny zbiornik znajdujący się w wagonie, który następnie ruszał w dół, a po dotarciu do celu był opróżniany z dodatkowego ładunku. Mówiąc nieco żartobliwie, koleje te służyły głównie do zwożenia wody. Kolej na Letną uzyskała później napęd elektryczny, a w roku 1916 została ostatecznie zlikwidowana.

Kolej na Petřin po I wojnie światowej również została praktycznie zlikwidowana, lecz w latach 1931–1932 odbudowano ją – zwiększając długość tak, by jej dolna stacja znalazła się w pobliżu przystanku tramwaju na ulicy Ujezd – i włączono do systemu transportu miejskiego. Kolej funkcjonowała bez zakłóceń aż do lipca 1965 roku, gdy ulewne deszcze zniszczyły część jej trasy. Znowu myślano o jej likwidacji, lecz ostatecznie z początkiem lat 80. przeprowadzono kolejną przebudowę. Kolej na Petřin czynna jest od 15 czerwca 1985 roku aż do dzisiaj. Jej podstawowe dane techniczne przedstawiają się następująco:

Kolej linowa terenowa Praha–Petřin:

Rodzaj kolei: linowa terenowa, wahadłowa; Pojazdy: 2 wagony, każdy o pojemności 101 osób; Rozstaw toru: 1435 mm; Długość trasy (po stoku): 511 m; Różnica poziomów: 130 m; Prędkość jazdy: 4,0 m/s; Zdolność przewozowa: 1400 osób/godz.; Średnie nachylenie: 26,3%; Poziom stacji dolnej: 194 m n.p.m.; Poziom stacji górnej: 324 m n.p.m.; Producent: ČKD Praha, wagony: Vagónka Studénka; Uruchomienie: 15 lipca 1985 r.

Wagon kolejki linowej na Petřin (fot. Mohylek , na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported)

W Pradze funkcjonują jeszcze dwie koleje linowe. Jedną z nich jest kolej krzesełkowa długości 106 m służąca do wewnętrznej komunikacji między dwoma częściami ZOO. Drugą jest kolej linowa terenowa służąca do komunikacji między głównym budynkiem hotelu Mövenpick a widokową restauracją położoną na wzgórzu Mrazovka. Zbudowana przez firmę Doppelmayr, ma jeden dwunastoosobowy wagon, długość jej trasy wynosi 156 m, a przejazd nią oszczędza gościom hotelu wędrówki po 191 stopniach schodów.

Następnymi chronologicznie były koleje linowe terenowe powstałe w Karlovych Varach (Karlsbadzie), najsławniejszym i największym uzdrowisku czeskim, gdzie również spełniały one funkcję transportu miejskiego, a właściwie hotelowego – przeznaczonego dla gości Grandhotelu Imperial otwartego w 1912 roku. Transport ludzi i zaopatrzenia do budynku położonego na wzgórzu Helenin Dvur miał się pierwotnie odbywać z pomocą konnych omnibusów, ale lord Richard Westbury przeforsował budowę dwu poprowadzonych tunelami kolei linowych terenowych o długości 126 i 127 m oraz różnicy poziomów odpowiednio 60 i 54 m, a wwożących gości z poziomu miasta. Pierwsza z tych kolei została zlikwidowana w 1959 roku, a druga gruntownie przebudowana w latach 1985–1987 przez polską firmę Mostostal Zabrze. Wagony dostarczył chorzowski Konstal. Stacja dolna kolei znajduje się przy ulicy Divadelní (Teatralnej).

W Karlowych Varach znajduje się jeszcze jedna kolej linowa terenowa. Pełni ona rolę środka transportu na wzgórze Diana, podobnie jak kolej na Górę Parkową w Krynicy. Inicjatorem jej budowy była ówczesna rada miejska pobudzona do działania przykładem Imperialu. W swym pierwotnym kształcie technicznym z 1912 roku kolej ta przewoziła pasażerów nieprzerwanie aż do rekonstrukcji przeprowadzonej w latach 1963–1965 i później do 1980 roku. Po kolejnej przerwie, w latach 1984–1988 siłami Mostostalu Zabrze i Konstalu przeprowadzono drugą, tym razem gruntowną, przebudowę. Obecnie podstawowe dane techniczne tej kolei przedstawiają się następująco:

Kolej linowa terenowa Karlove Vary–Diana

Rodzaj kolei: linowa terenowa, wahadłowa; Pojazdy: 2 wagony, każdy o pojemności 50 osób; Rozstaw toru: 1000 mm; Długość trasy (po stoku): 453 m; Różnica poziomów: 167 m; Prędkość jazdy: 2,04 m/s; Zdolność przewozowa: 365 osób/godz.; Średnie nachylenie: 26,3%; Poziom stacji dolnej: 389 m n.p.m.; Poziom stacji pośredniej: 473 m n.p.m.; Poziom stacji górnej: 556 m n.p.m.; Producent: Budimex/Mostostal Zabrze, wagony: Konstall; Uruchomienie: 20 grudnia 1988 r.

Wagon (prod. Konstal Chorzów) kolei Diana na trasie (fot. Jiří Suchomel , na licencji Creative Commons Attribution-ShareAlike 2.0 Generic)

Do II wojny światowej na terenie ówczesnych Czech wybudowano jeszcze dwie napowietrzne koleje linowe. Pierwsza z nich – kabinowa, tak zwana wahadłowa, prowadziła z uzdrowiska Janské Lázně na szczyt Černá hora leżący w Karkonoszach na południowym wschodzie od Śnieżki. Przy długości trasy 3174 m i dwu trzydziestoosobowych wagonach przewoziła 120 osób na godzinę. W pierwotnym stanie technicznym kolej dotrwała aż do 1980 roku, kiedy to zastąpiła ją nowa kolej gondolowa poprowadzona po nieco innej trasie. Z tej pierwszej kolei zachował się budynek górnej stacji oraz ostatnia podpora, na której urządzono platformę widokową. Kolej gondolowa również była przebudowywana, tak iż od 2006 roku jest to nowoczesne urządzenie o dużej przepustowości stanowiące główny środek transportu dla urządzonej tam sporej stacji narciarskiej. Dane techniczne obecnej kolei przedstawiają się następująco:

Kolej linowa Janské Lázně–Černá hora (Černohorský expres)

Rodzaj kolei: jednolinowa, obiegowa, wyprzęgana, gondolowa; Pojazdy: gondole, każda o pojemności 8 osób; Długość trasy (po stoku): 2307 m; Różnica poziomów: 566 m; Prędkość jazdy: 6,0 m/s; Zdolność przewozowa: 1900 osób/godz.; Średnie nachylenie: 25,4%; Poziom stacji dolnej: 694 m n.p.m.; Poziom stacji górnej: 1260 m n.p.m.; Producent: Doppelmayr; Uruchomienie: 11 sierpnia 2006 r.

Dawny budynek górnej stacji kolei linowej Janské Lázně–Černá hora z 1928 r. (fot. autora)

Kolejka linowa na Černą horę (fot. Petr Vilgus, na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported)

Druga kolej kabinowa (również wahadłowa) zbudowana w Czechach przed 1939 rokiem prowadziła na leżący w pobliżu Liberca widokowy szczyt Ještěd. Jej uruchomienie nastąpiło 27 czerwca 1933 roku. Kolej czynna była bez przerwy do roku 1971, kiedy to rozpoczęto jej przebudowę zakończoną w 1975 roku. Obecna kolej ma 1188 m długości, różnica poziomów jej stacji wynosi 400 m, a dwie trzydziestopięcioosobowe kabiny przewożą do 525 osób na godzinę.

Stacja górna na szczycie góry Ještěd, 1961 r. (fot. Josef Jeništa)

Obydwie koleje kabinowe zostały wybudowane na zlecenie ČSD (Czeskie Koleje Państwowe) i to praktycznie w całości siłami czeskich firm.

Ostatnią z historycznych czeskich kolei linowych jest uruchomiona 4 marca 1940 roku kolej krzesełkowa Ráztoka–Pustevny w Beskidzie Śląskim. Była to pierwsza w Europie kolej krzesełkowa. Na trasie długości 887 m, przy różnicy poziomów 304 m, przewoziła na jednoosobowych krzesełkach 216 osób na godzinę. Pierwsze podpory wykonane były z drewna, a konstrukcja ogólnie była dość prosta, lecz służyła narciarzom aż do 1956 roku. Historyczna kolej ostatecznie zastąpiona została w 1987 roku przez dwuosobowe krzesełko produkcji firmy Tatrapoma Kežmarok ze Słowacji.

Podpora kolei Ráztoka–Pustevny z 1940 roku

Współczesna kolej Ráztoka–Pustevny (fot. Podzemnik , na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported)

„Lanova draha” (dosłownie: droga linowa) albo po prostu „lanovka” – tak nazywają koleje linowe nasi najbliżsi sąsiedzi. Jeszcze drugie wyjaśnienie: czeska „kolej” to nasza szyna, a w języku słowackim „kolaj” to tor jazdy. Jeśli w dodatku przypomnimy sobie o naszych „koleinach” to na gruncie pokrewieństwa języków wszystko powinno się wyjaśnić.

Zobacz też:

• Z historii polskiego narciarstwa, kolei linowych i nie tylko
• Großglockner Hochalpenstraße – efekt potrzeb, marzeń i wielkiego kryzysu

Redakcja: Roman Sidorski

Korekta: Justyna Piątek