Na straży pamięci: wystawa „Sprawa Stanisława Pyjasa” wkrótce w Krakowie
Rankiem 7 maja 1977, na kilka dni przed Juwenaliami, w bramie kamienicy przy ulicy Szewskiej w Krakowie znaleziono zwłoki Stanisława Pyjasa – studenta filologii polskiej i filozofii na UJ oraz współpracownika Komitetu Obrony Robotników. Jego tajemnicza śmierć wywołała kilkudniowe, masowe demonstracje studenckie. Tzw. „Czarne Juwenalia”, zakończone 15 maja, zwieńczył „Czarny Marsz” oraz powołanie Studenckiego Komitetu Solidarności. Pomimo wielokrotnie wznawianych śledztw, śmierć Pyjasa, będąca prawdopodobnie zabójstwem z rąk funkcjonariuszy SB, zostaje niewyjaśniona w pełni do dziś.
Pamiątkowa płyta na ścianie kamienicy przy ul. Szewskiej 7 w Krakowie (fot. Cezary Piwowarski, CC BY-SA 3.0) Temat śmierci Stanisława Pyjasa powraca po raz kolejny – tym razem w postaci wystawy w krakowskim „Bunkrze Sztuki”. Jej autorką jest Dorota Nieznalska – artystka realizująca prace z zakresu rzeźby, instalacji, fotografii i wideo. W swoich projektach artystycznych chętnie podejmuje tematy dotyczące historii, miejsc pamięci, śladów pamięci oraz zapomnienia. Konsultantem historycznym został dr Przemysław Ruchlewski, zajmujący się tematyką opozycji demokratycznej.
Impulsem do opracowania koncepcji wystawy oraz jej hasłem przewodnim stał się fragment licealnej poezji Stanisława Pyjasa:
Żeby ktoś choć raz
Wdzięczny był za istnienie moje
(08.09.1972)
Według Nieznalskiej: „Założeniem i celem proponowanej wystawy multimedialnej jest przywrócenie pamięci postaci Stanisława Pyjasa. W perspektywie dzisiejszej dewaluacji wartości nadrzędnych takich jak prawda, odwaga, uczciwość, indywidualizm, nonkonformizm czy szacunek do drugiego człowieka – przeciwstawionych hipokryzji, cynizmowi, serwilizmowi i oportunizmowi – wystawa będzie próbą usankcjonowania tych pierwszych jako wyznacznika działania i normy w relacjach społecznych. W czasach kryzysu wartości demokratycznych, paradoksalnie tych, za które Stanisław Pyjas oddał swoje młode życie, istotne wydaje się przywołanie jego nieugiętej, odważnej, zaangażowanej postawy”.
Jak można przeczytać na stronie internetowej galerii Bunkier Sztuki, projekt „Sprawa Stanisława Pyjasa” reprezentuje „nurt sztuki, w którym punktem wyjścia są materiały archiwalne. Tego typu twórczość charakteryzuje pełny respekt dla dokumentu i jego prawdy. Zabieg artystyczny polega na szczególnym zakomponowaniu wybranych obrazów i tekstów. Powstaje przekaz nagłaśniający najważniejsze aspekty humanistyczne i symboliczne. Wystawa staje się zaskakująco skonfigurowanym dokumentem, ujawniającym emocje, uczucia i przekonania artysty wobec tematu dla niego ważnego”.
Dobór dokumentów prezentowanych podczas wystawy ma zaprezentować „obraz życia zdefiniowanego przez śmierć”.
„Artystka pokazuje, że komunistyczny system inwigilacji gnębił ludzi również za to, że chcieli czytać książki, żyć w duchowej wolności i dążyć do godnego samookreślenia” – stwierdziła Maria Anna Potocka, dyrektor Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie.
Wystawa będzie dostępna dla zwiedzających od 21 sierpnia do 18 października 2020 roku.
Źródła: bunkier.art.pl, nieznalska.com.
