Monika Ożóg, Henryk Pietras – „Śladami pierwszych chrześcijan. Przewodnik kulturowy” – recenzja i ocena
Monika Ożóg, Henryk Pietras – „Śladami pierwszych chrześcijan. Przewodnik kulturowy po wczesnochrześcijańskim Rzymie” – recenzja i ocena
Rzym to miasto o niezwykle długiej i bogatej historii. Jego legendarne początki sięgają roku 753 p.n.e. Dawniej stolica Cesarstwa Rzymskiego, dziś stolica Włoch. Wieczne miasto od zawsze stanowiło ważne miejsce dla szeroko pojętej kultury europejskiej czy też kultury łacińskiej. Z miejscem tym nierozerwalnie związana jest historia wielu postaci i epok, a ilość ciekawych i wartych zobaczenia zabytków przyprawia o prawdziwy zawrót głowy. Nawet, gdy chcemy się skupić tylko na najstarszych zabytkach stolicy Włoch – pochodzących z okresu Cesarstwa Rzymskiego, atrakcji jest tak wiele, że tygodniowa wycieczka nie wystarczy, by zobaczyć choćby połowę ciekawych pozostałości z tego okresu (autor niniejszej recenzji przekonał się o tym na własnej skórze).
Dobrym pomysłem jest więc zaopatrzenie się w przewodnik. Wśród wielu dostępnych na rynku pozycji tego typu część ma charakter ogólny i przedstawia najważniejsze zabytki Wiecznego Miasta, inne zaś oferują nam możliwość podążania śladami zabytków danej epoki, bądź odwiedzenia miejsc związanych z konkretnymi postaciami historycznymi.
Starożytny Rzym stanowił również miejsce bardzo istotne dla rozwoju chrześcijaństwa. Nie tylko sam Watykan, ale całe Wieczne Miasto pełne jest zabytków związanych z chrześcijaństwem. Z ciekawą propozycją wyszli autorzy Monika Ożóg i o. Henryk Pietras, tworząc przewodnik, którego tematem są miejsca związane z początkami obecności chrześcijan w Rzymie. Efektem ich pracy jest książka, pt.: „Śladami pierwszych chrześcijan. Przewodnik kulturowy po wczesnochrześcijańskim Rzymie”, która niedawno ukazała się nakładem wydawnictwa WAM.
„Śladami pierwszych chrześcijan…” – książka pełna ciekawostek
Już na samym wstępie swojej narracji autorzy zaznaczają, że zabytki, które omawiają w swoim przewodniku, to nie zawsze te miejsca najbardziej znane i najczęściej odwiedzane przez turystów. Równie wiele z nich przeszło przez tak wiele przemian w trakcie swojego istnienia, że często jedynie miejsce, w którym stoi obecnie budowla, ma związek z obecnością w Rzymie pierwszych wspólnot chrześcijańskich. Wędrówka po tych często mało widocznych miejscach jest jednak pretekstem do przybliżenia czytelnikowi sposobu życia i funkcjonowania pierwszych wyznawców nowej religii – zwłaszcza w czasie, gdy nie była ona popularna (albo wręcz była zakazana) na terenie Cesarstwa.
Autorzy swoje rozważania rozpoczynają od opowieści o początkach kultu świętych i ich grobów. To właśnie cmentarze i groby męczenników i apostołów stanowiły pierwsze miejsca zgromadzeń dla chrześcijan. Zbierano się tam w rocznicę śmierci danego świętego, by oddać mu cześć. Następnie omówione są w przewodniku miejsca związane z obecnością w wiecznym mieście apostołów – Piotra i Pawła, na czele z Bazyliką św. Piotra. Przy tej okazji dowiadujemy się, m. in. jakie były początki tej budowli oraz jak to się stało, że właśnie w tym miejscu zaczęto grzebać ciała kolejnych papieży.
W dalszej części przewodnik prezentuje historię kolejnych kościołów, z których wiele powstało w domach pierwszych chrześcijan, użyczanych wspólnotom jako miejsc spotkań i sprawowania eucharystii. Inne z kolei zyskały swój patronat od imienia osoby, która przekazywała dane miejsce chrześcijanom. Każda z budowli opisana jest w sposób niezwykle ciekawy. Wielokrotnie przytaczane są podania, dotyczące powstania danego zabytku, a także historia przemian, jakie w nim zaszły na przestrzeni wieków. Autorzy omawiają też wielokrotnie historię życia patronów danej budowli.
Każde z przedstawionych w przewodniku miejsc omówione jest ze szczególnym uwzględnieniem śladów i zabytków związanych z początkami chrześcijaństwa – czy chodzi tu o relikwie męczennika, jakie się w danym miejscu znajdują, widoczne fundamenty pierwszego kościoła, który stał wcześniej na miejscu obecnego, czy mozaikę, która (pomimo wielu zmian w danym kościele) pamięta czasy wczesnego chrześcijaństwa.
„Śladami pierwszych chrześcijan…” – źródło wiedzy o wczesnym chrześcijaństwie
Recenzowana pozycja łączy w sobie cechy zwykłego przewodnika i książki dotyczącej tematyki wczesnego chrześcijaństwa. Z jednej strony mamy tutaj opis zabytków ze szczególnym uwzględnieniem najstarszych ich elementów pochodzących z okresu wczesnego chrześcijaństwa. Wielokrotnie opisy te okraszone są zdjęciami. Z drugiej strony, jakby równolegle z opisem owych zabytków, autorzy przybliżają czytelnikowi liczne anegdoty i informacje dotyczące życia świętych, papieży i funkcjonowania pierwszych wspólnot chrześcijańskich. Często narracja wzbogacona jest cytatami ze źródeł, m. in. biografii papieży zawartych w zbiorze Liber Pontificalis. Na uwagę zasługuje duża wiedza i erudycja autorów, którzy przybliżają bardzo dokładnie historię każdej budowli i jej detali architektonicznych. Narrację prowadzą w sposób ciekawy, a przytaczając podania i legendy, poddają je krytyce tak by wskazać czytelnikowi, które z nich są prawdziwe, a które nie. I tak na przykład czytelnik dowie się przy okazji lektury przewodnika o tym, że wbrew powszechnej opinii chrześcijanie za czasów Nerona nie ginęli w Koloseum, ani nie spotykali się w katakumbach. To mylne przekonanie w świadomości wielu ludzi powstało choćby po lekturze „Quo Vadis” Sienkiewicza, gdy tymczasem oba te zabytki powstały już po śmierci wspomnianego wyżej cesarza.
Książka wydana jest bardzo ładnie. Mały format sprawia, że mieści się do plecaka bądź torebki i z łatwością można ją zabrać na spacer po Rzymie bez obaw, że nadmiernie obciąży nasz bagaż (przewodnik można też nabyć w formie ebooka). Opisy zabytków okraszone są pięknymi zdjęciami (czarno-białymi bądź kolorowymi). Na końcu książki znajduje się krótka bibliografia (niestety bez podziału na źródła i literaturę przedmiotu) oraz indeks miejsc i osób, ułatwiający przeglądanie pozycji w poszukiwaniu interesujących nas informacji. Dodatkowym atutem jest umieszczenie w książce kodów QR, ułatwiających zlokalizowanie opisywanych miejsc.
„Śladami pierwszych chrześcijan. Przewodnik kulturowy po wczesnochrześcijańskim Rzymie” to pozycja bardzo ciekawa i kompetentna. Polecić ją można wszystkim turystom wybierającym się do Wiecznego Miasta i szukającym nieszablonowego sposobu na jego zwiedzanie. Przewodnik stanowić też może równie dobrze lekturę dla osób zainteresowanych historią starożytną nawet, jeśli jeszcze nigdy Rzymu nie odwiedziły.
