Miejsca pamięci Polaków zamordowanych na Wschodzie
Pomnik ma formę platformy kolejowej, na jakich deportowano ludzi. Wypełnia ją stos krzyży, które symbolizują śmierć setek tysięcy ofiar. Wśród krzyży łacińskich znajdują się też prawosławne oraz dwa symboliczne nagrobki: żydowski i muzułmański. Nad wszystkimi góruje Krzyż Walecznych i godło państwowe. Wagon ustawiony jest na torach. Na każdym z 41 pokładów kolejowych wykuto nazwy kilkudziesięciu pól bitewnych, obozów i miejsc kaźni Polaków na Białorusi, Ukrainie, Rosji i w dalekim Kazachstanie. Autorem jest Maksymilian Biskupi. Pomnik został odsłonięty w 56. rocznicę ataku Związku Sowieckiego na Polskę.
Pomnik Poległym i Pomordowanym na Wschodzie w Warszawie u zbiegu ul. Muranowskiej i Andersa (fot. Jake, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution 2.0 Generic). 
(fot. ekeidar, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported). 
(fot. Velvet, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported). W Polsce i na świecie znajdują się także inne pomniki pamięci o poległych i pomordowanych na Wschodzie Polakach. Na Cmentarzu Wojskowym w Warszawie stoi monument symbolizujący Polską Golgotę Wschodu, nazwany Symboliczną Mogiłą Sybiraków. Odsłonięto go 24 września 2010 roku. Pomnik z białego, cieniowanego kamienia zawiera tablice z pamiątkową inskrypcją oraz wykazem miejscowości, w których przebywali deportowani na Wschód. Centralny element obelisku tworzą trzy różnej wysokości krzyże. Na tablicach monumentu, stanowiącego jedną wspólną symboliczną mogiłę poświęconą wszystkim zesłańcom carskim, żołnierzom 5. Dywizji Syberyjskiej i męczennikom reżimu komunistycznego nie udało się umieścić nazw wszystkich miejscowości, w których ginęli Polacy.
Symboliczna Mogiła Sybiraków na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (fot. Monikoska, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution 3.0 Unported). Na cmentarzu powązkowski w Warszawie znajduje się również tzw. Dolinka Katyńska. Pierwsze uroczystości patriotyczno-religijne na Powązkach związane z rocznicą 17 września miały miejsce w 1974 roku. W lipcu 1981 roku ustawiono tam kilkumetrowy kamienny krzyż z datą 1940, orłem w koronie, tablicą z napisem „Katyń” i literami WP oraz słupkami z nazwami sowieckich obozów w których przetrzymywano polskich jeńców. W nocy funkcjonariusze Służby Bezpieczeństwa zdemontowali i wywieźli krzyż. Już następnego dnia powstał Obywatelski Komitet Budowy Pomnika Ofiar Katynia, który rozpoczął zbiórkę funduszy na wzniesienie nowego monumentu. Tysiące ludzi gromadziło się w Dolince Katyńskiej, wmurowano tam kamień węgielny oraz postawiono brzozowy krzyż, które władze usunęły po wprowadzeniu stanu wojennego.
Zobacz też:
Wiosną 1985 roku władze ustawiły biały granitowy krzyż opatrzony fałszywym napisem „Żołnierzom polskim ofiarom hitlerowskiego faszyzmu spoczywającym w ziemi katyńskiej – 1941 rok”, co wywołało oburzenie zarówno w Polsce jak i za granicą, szczególnie w Niemczech. Walki z władzami komunistycznymi o powstanie prawdziwego pomnika trwały aż do połowy 1989 r. Ostatecznie w 1995 roku odbyła się ceremonia oficjalnego odsłonięcia obu pomników: społecznego i rządowego.
Tabliczki upamiętniające poległych i zaginionych w Związku Sowieckim przy kościele św. Karola Boromeusza na Powązkach (fot. Darwinek, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported). Jeszcze innym miejscem pamięci w Warszawie jest Sanktuarium „Poległym i Pomordowanym na Wschodzie” znajdujące się przy kościele św. Karola Boromeusza na Powązkach. W 1984 roku z inicjatywy miejscowego proboszcza ks. Stefana Niedzielaka na ścianie świątyni umieszczono krzyż z napisem: „Poległym na Wschodzie”. Obok krzyża wisi ok. 1000 tabliczek poświęconych Polakom zamordowanym lub zaginionym na terenie Związku Sowieckiego. W skład Sanktuarium wchodzą również relikwiarz z czaszką jednego z polskich oficerów zamordowanych w Katyniu, tablice pamiątkowe poświęcone dowódcom Armii Krajowej, replika obrazu Matki Bożej Kozielskiej i tablica ku czci członków Komisji Technicznej PCK prowadzącej w 1943 roku prace ekshumacyjne w Katyniu.
Inne pomniki katyńskie znajdują się m.in. w: Szklanej Hucie, Bydgoszczy, Krakowie, Łodzi, Budapeszcie i Londynie.
Przeczytaj również:
Zgodnie z sowiecko-niemieckim porozumieniem zawartym w tajnym protokole paktu Ribbentrop-Mołotow Armia Czerwona przekroczyła wschodnie granice Polski nad ranem 17 września 1939 roku. Związek Sowiecki złamał pakt o nieagresji, który miał obowiązywać do końca 1945 roku. Propaganda sowiecka określała agresję jako „wyprawę wyzwoleńczą” w obronie ludności „Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi”. Polska była całkowicie zaskoczona atakiem Armii Czerwonej. Polska armia znalazła się w kleszczach pomiędzy Niemcami i Sowietami bez jakiejkolwiek pomocy z Zachodu.
Żołnierze niemiecki i sowiecki ściskający sobie dłoń na terytorium Polski (domena publiczna). W wojnie polsko-sowieckiej do niewoli trafiło pół miliona polskich żołnierzy. Spośród nich ok. 25 tysięcy oficerów zostało zamordowanych na rozkaz Józefa Stalina m.in. w Katyniu, Charkowie i Twerze. Nastąpiły także masowe deportacje ludności cywilnej, które według różnych źródeł, objęły od kilkuset tysięcy do miliona obywateli polskich.
Bibliografia:
- Polska Golgota Wschodu [w:] „Związek Sybiraków. Oddział Warszawski” [dostęp: 15 września 2015 roku] <[http://www.sybiracy.dwb.pl/?mnu=symbolMogila]>.
- Pomnik Poległym i Pomordowanym na Wschodzie [w:] „Związek Sybiraków. Oddział Warszawski” [dostęp: 15 września 2015 roku] <[http://www.sybiracy.dwb.pl/?mnu=pomnikPomord]>;
- Przewoźnik Andrzej, Adamska Jolanta, Katyń. Zbrodnia, prawda, pamięć, Świat Książki, Warszawa, 2010.
Redakcja: Tomasz Leszkowicz
