Máel Sechnaill – zbawca Irlandii

Zobacz też: Wikingowie i ich podboje

Bogato zdobiony, kamienny krzyż w Clonmacnoise, wzniesiony przez syna Máela Sechnailla, Flanna Sinna w 901 roku. Prostsze krzyże wznosił także Máel Sechnaill m.in. w Kinnitty i Killamery (fot. Andreas F. Borchert, lic. CC ASA 3,0).

Nieszczęście zaczęło się w 794 roku. Jak zanotowano w „Rocznikach ulsterskich”, Wyspy Brytyjskie zostały złupione przez pogan. W 795 roku wikingowie dotarli do Irlandii – spustoszyli wyspę Rechru (przypuszczalnie dzisiejszy Rathlin). W kolejnych latach wikingowie dość często gościli na kartach irlandzkich roczników. W 798 roku złupili Inis Pátraic (identyfikowaną z Wyspą Św. Patryka), w 807 roku wyspę Inis Muiredaig (Inishmur), a w 812 roku urządzili rzeź mieszkańców Conmaicne (obecnie Connemary). Z biegiem lat zapuszczali się w głąb kraju. Przykładowo w 833 roku splądrowali Cluain Dolcáin (obecnie Clondalkin, dzielnica Dublina), w 836 Cell Darę (obecnie Kildare, około 50 km na zachód od Dublina) i tak dalej, i tak dalej… Najeźdźcy z Północy początkowo zjawiali się, rabowali i znikali, później decydowali się osiadać tu na stałe. Jednym z nich był Norweg Turgeis (Torgesius). Jego losy znamy głównie z XII-wiecznego dzieła zatytułowanego „Cogad Gáedel re Gallaib”, co można tłumaczyć „Wojna Irlandczyków z przybyszami z zagranicy”. Badacze podważają wiarygodność tego źródła, jednak potęga Turgeisa nie ulega wątpliwości. Wiarygodne „Roczniki ulsterskie” pod 842 rokiem notują krótko: „Poganie ciągle w Dublinie”.

Wydawało się, że nikt nie powstrzyma wikingów w Irlandii. Organizowane przez miejscowych władców próby oporu kończyły się zwykle klęskami – tak jak w 837 pod Inber na mBárc, gdzie zwycięzcy urządzili Irlandczykom prawdziwą rzeź. Wikingowie byli znakomitymi wojownikami, ale trzeba też pamiętać, że Irlandia w tym czasie była podzielone na liczne królestwa. Irlandzcy królowie toczyli ze sobą niekończące się wojny domowe, których nie przerywali nawet w obliczu zewnętrznego zagrożenia.

Przeciętniak

Najstarszym irlandzkim rodem byli Uí Néill, wywodzący się od króla Nialla od Dziewięciu Zakładników (IV wiek). Z dwóch gałęzi tej rodziny, północnej z Ailech i południowej z Tary, mieli się wywodzić późniejsi arcykrólowie Irlandii. Z niego też rzekomo pochodził władca, który miał skutecznie stawić czoło wikingom. Nazywał się Máel Sechnaill. W brytyjskiej historiografii czasami bywa określany jako Malachy I, stąd w polskich opracowaniach pojawia się jako Malachiasz I. Myślę, że lepiej będzie pozostać przy oryginalnej wersji imienia, tym bardziej, że postać ta nie wzbudzała dotąd większego zainteresowania polskiej literatury historycznej.

Nasz bohater pochodził z linii południowych Uí Néill, a konkretnie z klanu Cholmáin. Ojciec Máela Sechnailla, Máel Ruanaid, nie wyróżniał się niczym spośród licznych irlandzkich królików. Przeczekał bezwzględne walki między braćmi i po śmierci najpotężniejszego z nich, Conchobara (zm. 833), został władcą królestwa Mide, położonego w środkowej Irlandii.

Okrągła wieża w Glendalough. W omawianym okresie wzniesiono wiele takich konstrukcji. Pełniły one rolę wież obserwacyjnych, pozwalających z wyprzedzeniem ostrzegać o najeździe, ale także miejsc schronienia na czas ataku (fot. Asta, lic. CC ASA 3,0).

Máel Sechnaill w źródłach pojawia się w latach 30. IX wieku w związku z licznymi wojnami domowymi prowadzonymi przez jeszcze liczniejszych irlandzkich władców. W 839 roku zabił niejakiego Crunnmaela, syna Fiannamaila, zarządcę Dairmag. Dwa lata później Máel Ruanaid został porwany przez swojego bratanka Diarmaita. Máel Sechnaill pospieszył ojcu na ratunek, jeszcze tego samego dnia zabił porywacza i uwolnił króla Mide.

W 843 roku zmarł Máel Ruanaid. Rządy w królestwie objął jego syn Flann. Jego dwuletnie panowanie zakończyło się dramatycznie. W 845 roku został zabity przez swojego brata Máela Sechnailla, który został kolejnym królem Mide.

Máel Sechnaill w momencie, kiedy obejmował władzę nie wyróżniał się niczym szczególnym. „Roczniki ulsterskie” są pełne informacji o tego typu władcach: że był czyimś synem, że kiedyś objął rządy, że kogoś zabił... Nawet bratobójstwo nie było czymś szczególnym w rodzie Uí Néill. Już pierwsze lata rządów Máela Sechnailla miały jednak pokazać, że nie był przeciętniakiem, lecz jednym z najwybitniejszych, jeżeli nie najwybitniejszym, irlandzkim monarchą IX wieku.

Droga na szczyt

Rok 845 upływał początkowo pod znakiem sukcesów wikingów. Pod wodzą Turgeisa splądrowali Connacht i Mide, spalili Cluain Moccu Nóis, Cluain Ferta Brénainn, Tír dá Glas i inne miejsca. Wydaje się, że to atak na Mide sprowokował Máela Sechnailla do ostrego wystąpienia przeciwko Skandynawom. Jeszcze w 845 roku udało mu się pochwycić Turgeisa. Nie miał litości dla norweskiego dowódcy – kazał utopić go w Loch Uair (obecnie Loch Owel koło Mullingaru).

Wydaje się, że była to tylko zemsta Máela Sechnailla za najazd na jego małe królestwo, bowiem rok później walczy już przeciwko swojemu krewniakowi z południowych Uí Néill – królowi Tigernachowi z Lagore i ponosi klęskę. Ten sam 846 rok przyniósł o wiele ważniejsze wydarzenie – w rzece Callan utopił się sam arcykról Irlandii, Niall Caille z północnych Uí Néill. Jego następcą został właśnie Máel Sechnaill.

Nowy król królów stawił dzielny opór wikingom. W 848 roku rozbił przeciwników pod Forach; w bitwie zginęło 700 osób. W „Annales Bertiniani” odnotowano, że tego roku Irlandczycy odnieśli wielkie zwycięstwo nad wikingami. Z tej okazji ich król wysłał do Karola Łysego, króla Franków Zachodnich, poselstwo z darami. Prosił jednocześnie o wolny przejazd, ponieważ miał zamiar udać się na pielgrzymkę do Rzymu. Wydaje się, że tym królem był nie kto inny jak Máel Sechnaill.

Jednak część badaczy relację „Annales Bertiniani” odnosi do innej bitwy, która rozegrała się w 848 roku. Mianowicie pod Sciath Nechtain król Ólchobar mac Cináeda z Muman (Munsteru) pokonał inną grupę Normanów. W bitwie miało paść 200 osób. Te sukcesy nie zatrzymały fali skandynawskich najazdów, co gorsza irlandzcy władcy wcale nie byli solidarni w walce z wrogiem.

Główne osady wikińskie w Irlandii w omawianym okresie (ryc. Yorkshirian, lic. CC ASA 3,0).

W 850 roku Cinead, król Cianacht, zbuntował się przeciwko Máelowi Sechnaillowi. Z pomocą wikingów niszczył i rabował miasta. W Treóit spalił kaplicę z 70 osobami w środku. Arcykról Irlandii rozwiązał sprawę w swoim, można by rzec, stylu. W 851 roku zaprosił buntownika na rozmowy. Cel był prosty: zgładzić krnąbrnego władcę Cianacht. Cinead przybył jednak ze swoją armią. Arcykról Irlandii przedłużył rozmowy o jeden dzień i odesłał armię króla Cianacht. Kiedy upewnił się, że wojownicy Cineada odeszli, trzymając w ręku hostię, podszedł do buntownika. Dlaczego spaliłeś kaplicę? – pytał. – Dlaczego wspólnie z Norwegami zniszczyłeś to święte miejsce i święte księgi? Uwaga o książkach jest bardzo charakterystyczna dla wczesnośredniowiecznej Irlandii. W VI wieku doszło nawet do walk między liniami rodu Uí Néill, których powodem była… kopia rękopisu Ewangelii. Cinead nie odezwał się ani słowem. Wiedział, że jest zgubiony. Chwilę potem został wywleczony z sali i utopiony w „brudnym strumieniu”.

Przypuszcza się, że Cinead mógł zostać zabity w czasie konferencji w Ard Macha (Armagh), która odbyła się w tym samym roku. W jej trakcie władzę arcykróla Irlandii uznał m.in. król Matudán z Ulaidu (obecnie Ulster).

W ciągu sześciu lat z nic nieznaczącego królika Máel Sechnaill stał się najpotężniejszym irlandzkim władcą na północy kraju. Jego ambicje sięgały jednak zdecydowanie dalej.

Prawdziwy arcykról Irlandii

Máel Sechnaill, aby rządzić całą Irlandią, musiał jeszcze podporządkować sobie południowe królestwo Muman (Munster). Wyprawiał się tam w latach 854, 856 i 858. Wreszcie w 859 roku na zjeździe w Ráith Aeda Meic Bric jego zwierzchnictwo uznał król Máel Gualae z Muman. Sukces okazał się nietrwały – jeszcze w tym samym roku władca Muman wpadł w ręce wikingów i został przez nich ukamienowany.

Máel Sechnaill niemal tradycyjnie walczył z wikingami. Sytuacja była jednak inna niż u progu jego panowania. W 852 roku norwescy najeźdźcy pod wodzą królewicza Olafa Białego i Ivara zajęli Dublin, tworząc skandynawskie państewko w Irlandii. W 854 roku arcykról Irlandii zaprosił na rozmowy króla Norwegii, zapewne Olafa Białego. W czasie spotkania przywódca wikingów przysiągł wierność Máelowi Sechnaillowi. Jednak niemal zaraz po opuszczeniu domostwa irlandzkiego arcykróla, zaczął plądrować jego włości. Wydaje się wszelako, że pomysł Máela Sechnailla by układać się ze Skandynawami, w ostatecznym rozrachunku okazał się udany. Pod rokiem 856 w „Rocznikach ulsterskich” odnotowano walki między poganami a Máelem Sechnaillem, wspieranym przez skandynawskich wojowników. Prawdopodobnie Irlandczycy i miejscowi osadnicy normańskiego pochodzenia stworzyli wspólny front przeciwko najeźdźcom.

Jak każdy średniowieczny monarcha, starał się umocnić swoją pozycję przez małżeństwa dynastyczne. Poślubił Land, siostrę króla Cerballa z Osraige, władcy państewka położonego między Muman a Leinster. Dodatkowo wydał za tego władcę jedną ze swoich córek. Trudno definitywnie rozstrzygnąć, czy Cerball poślubił własną siostrzenicę, czy też była to córka z pierwszego, bliżej nieznanego małżeństwa Máela Sechnailla.

Ostatnie lata

Najgroźniejszym rywalem Máela Sechnailla okazał się członek najbliższej rodziny, Áed Findliath. Jego matką była Gormlaith, ciotka Máela Sechnailla, najbardziej czarująca irlandzka królowa . Ojcem był sam Niall Caille, poprzednik Máela Sechnailla na stanowisku arcykróla Irlandii, który – jak już była mowa – utopił się w 846 roku. Áed Findliath był władcą Ailech, królestwa położonego w północno-zachodniej Irlandii.

Kiedy Máel Sechnaill objął swoim zwierzchnictwem południe, postanowił definitywnie podporządkować sobie północ. W 860 roku zorganizował silną wyprawę; wspierały go armie z królestw Laign, Mumu i Connacht. Rozbił obóz w Mag Dumai koło Ard Marcha. Tam udało mu się odeprzeć atak, który pod osłoną nocy zorganizowali Áed Findliath i Flann, król Bregi, brat nieszczęsnego Cineada utopionego dziewięć lat wcześniej w „brudnym strumieniu”.

Na odwet nie trzeba było długo czekać – już w 861 Áed Findliath ramię w ramię z wikingami plądrował Mide. Sytuacja powtórzyła się w roku następnym. Dalsze walki przerwała śmierć Máela Sechnailla. Zmarł 30 listopada 862 roku. Przy tej okazji „Roczniki ulsterskie” określiły go jako króla całej Irlandii.

Dziedzictwo

Máel Sechnaill zaczynał karierę jako jeden z licznych irlandzkich królików, zakończył zaś żywot jako arcykról Irlandii. Z zazwyczaj krótkich notatek w irlandzkich rocznikach wyłania się obraz silnego monarchy, który miał cechę idealnego polityka: skuteczność. Nieważne było, czy przeciwnikiem był brat, krewniak czy siejący grozę przywódca wikingów. Był pierwszym irlandzkim władcą, któremu udało się skutecznie stawić opór skandynawskim najeźdźcom. Jako pierwszy też próbował wyzyskać spory między poszczególnymi grupami wikingów.

Wprawdzie zwyczajowo nazywa się poprzedników Máela Sechnailla arcykrólami Irlandii, jednak to dopiero bohater tego artykułu został określony we współczesnych źródłach jako „król całej Irlandii”. Zapoczątkował trwający około stu lat okres potęgi władców z dynastii Uí Néill.

Po śmierci Máela Sechnailla arcykrólem Irlandii został Áed Findliath. Zmarł on w 879 roku i rządy po nim objął Flann Sinna, syn Máela Sechnailla. Warto zwrócić uwagę na szczególną linię sukcesji – Áed Findliath, wstępując na tron, ożenił się z Land, wdową po poprzedniku. Podobnie w 879 roku Flann Sinna, obejmując rządy, poślubił szkocką królewnę, kolejną żonę Áeda Findliatha.

Właśnie działania takich władców jak Máel Sechnaill w przyszłości miały pozwolić Brianowi Boru ocalić celtycką Irlandię. W Wielki Piątek 1014 roku w bitwie pod Clontarf pokonał ostatecznie skandynawskich najeźdźców, zagrażających Zielonej Wyspie.

Zobacz też

• Zwyczaje pogrzebowe Celtów
• Michael Collins – irlandzki heros

Bibliografia

• Źródła

1. Annales Bertiniani, wyd. Georg Weitz, Hannoverae 1883.
2. Annals of Inisfallen, [w:] CELT: Corpus of Electronic Texts (ostatni dostęp 18.07.2009).
3. Fragmentary Annals of Ireland, [w:] CELT: Corpus of Electronic Texts (ostatni dostęp 18.07.2009).
4. The Annals of Ulster, [w:] CELT: Corpus of Electronic Texts (ostatni dostęp 18.07.2009).
5. The Chronicle of Ireland, wyd. T. M. Charles-Edward, t. 1, Liverpool 2005.

• Opracowania

1. Byrne F. J., The Viking Age, [w:] A New History of Ireland, red. Dáibhí Ó Cróinín. T. 1. Oxford 2005.
2. Forte Angelo, Oram Richard, Pedersen Frederik, Viking Empires, Cambridge 2005.
3. Grzybowski Stanisław, Historia Irlandii, Wrocław – Warszawa – Kraków 1998.
4. Haidley David, Viking Raids and Conquest, [w:] A companion to the early Middle Ages: Britain and Ireland, c.500 – c.1100, red. Pauline Stafford, Chichester 2009.
5. Hudson Benjamin T., Prophecy of Berchán: Irish and Scottish high-kings of the early Middle Ages, Westport 1996.
6. Hudson Benjamin T., The Scottish Gaze, [w:] History, literature, and music in Scotland, 700-1560, red. Russell Andrew McDonald, Toronto 2002.
7. Jaski Bart, Máel Sechnaill, [w:] Medieval Ireland: An Encyclopedia, red. Sean Duffy. New York – London 2004.
8. Sawyer Peter, The Oxford illustrated history of the Vikings, Oxford 1997.

Zredagował: Kamil Janicki