Maya Jasanoff – „Joseph Conrad i narodziny globalnego świata” – recenzja i ocena
Maya Jasanoff – „Joseph Conrad i narodziny globalnego świata” – recenzja i ocena
Na naszym rynku sumptem Wydawnictwa Poznańskiego ukazała się publikacja Mayi Jasanoff – „Joseph Conrad i narodziny globalnego świata”. Książka łączy w sobie elementy biografii, publikacji historycznej oraz analizy twórczości słynnego pisarza. Sama autorka stwierdza w przedmowie: „W tej książce wyruszam w podróż, by eksplorować świat Conrada wyposażona w kompas amerykańskiej historyk, mapę biografki i sekstans czytelniczki prozy”.
Maya Jasanoff jest wykładowczynią historii na Uniwersytecie Harvarda, a w centrum jej zainteresowań znajdują się dzieje Wielkiej Brytanii i imperium brytyjskiego. W swoim debiucie książkowym „Edge of Empire: Lives, Culture, and Conquest in the East, 1750-1850” przygląda się brytyjskiej ekspansji w Indiach i Egipcie przez pryzmat życia i działalności ówczesnych kolekcjonerów sztuki. „Liberty’s Exile” z kolei porusza problematykę losów amerykańskich lojalistów po zakończeniu wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych. Jej publikacje doczekały się szeregu pozytywnych recenzji i wyróżnień, takich jak nagroda Duffa Coopera, George Washington Book Prize czy nagroda literacka Windhama-Campbella. „Joseph Conrad i narodziny globalnego świata”, uhonorowana nagrodą Cundilla, to pierwsza książka autorki przetłumaczona na język polski.
Bohater biografii, Joseph Conrad, a właściwie Józef Teodor Konrad Korzeniowski, urodził się w 1857 roku w Berdyczowie. W 1874 roku wyemigrował na Zachód i podjął się pracy jako marynarz na francuskich żaglowcach. Z uwagi na problemy wynikające z obywatelstwa rosyjskiego (pobór do wojska podczas wojny z Turcją) Conrad przeprowadził się do Anglii, gdzie rozpoczął służbę w brytyjskiej marynarce handlowej. Wkrótce zdobył uprawnienia pierwszego oficera i kapitana oraz przyjął obywatelstwo brytyjskie. Jego pierwsza powieść, „Szaleństwo Almayera”, ukazała się w 1895 r. już po zakończeniu kariery marynarskiej. Do najsłynniejszych dzieł Conrada zaliczyć można takie książki jak „Lord Jim”, „Jądro ciemności” oraz „Nostromo”. Pisarz zmarł na zawał serca w 1924 roku w Bishopsbourne.
Maya Jasanoff podążając tropem życia Conrada, śledzi również losy bohaterów jego powieści, gdyż te niejednokrotnie zawierały wątki autobiograficzne. Podróże po obcych i egzotycznych miejscach przyczyniły się do tego, iż akcja znacznej części książek została osadzona na morzu bądź w odległych (przynajmniej dla czytelników w Europie) zakątkach Azji, Afryki czy Ameryki Południowej. Stanowiło to idealne tło dla rozważań nad kondycją człowieka, kwestiami moralnymi i zagrożeniami dla cywilizacji. Dzięki Jasanoff poznajemy kolejne etapy procesu twórczego i powstawania poszczególnych powieści. Nieocenionym źródłem informacji była dla autorki zachowana do czasów współczesnych bogata korespondencja Conrada.
Należy zaznaczyć, że recenzowana książka nie jest pozbawiona wad. Zamiast opisywać sytuacje własnymi słowami Jasanoff miejscami bombarduje czytelnika cytatami z listów, dzienników czy dzieł literackich, często jeden po drugim. Ta maniera najdobitniej uwidacznia się, gdy autorka bierze pod lupę kolejne książki Conrada, a w szczególności cztery powieści: „Tajnego agenta”, „Lorda Jima”, „Jądro ciemności” i „Nostromo”. Zamiast skupiać się na ich problematyce i znaczeniu, Jasanoff poświęca sporo miejsca streszczeniom fabuły wspomnianych utworów (łącznie z zakończeniami). Jest to niewątpliwie słabsza i nużąca część biografii, tym bardziej że cytowane fragmenty wydają się niekiedy kuriozalne i nieistotne dla całości rozważań. Książka mogłaby się spokojnie obyć bez wchodzenia w szczegóły opisu głównego bohatera „Lorda Jima” albo fragmenty dialogów z „Tajnego agenta”.
Kilka słów należy poświęcić wydaniu książki. Po raz kolejny Wydawnictwo Poznańskie stanęło na wysokości zadania i zaprezentowało czytelnikom ładnie wydaną publikację. Tłumaczenie jest bardzo dobre, jedynie wątpliwości może budzić sposób formułowania myśli, zwłaszcza we wstępie – tu jednak wina leży po stronie autorki, a nie polskiego przekładu.
Jednakże książka Jasanoff to nie tylko biografia i analiza twórczości słynnego pisarza, ale również (a może i przede wszystkim) obraz epoki, w której przyszło mu żyć. I, co ważne, na tym polu autorka wykazuje się znajomością tematu oraz przenikliwością. Detale z życia Conrada wplecione są w misternie tkaną historię czasów przełomu XIX i XX wieku. Przykładowo karierę marynarską głównego bohatera ukazano na tle przemian technologicznych (zastępowanie żaglowców parowcami), co miało przełożenie nie tylko na koleje życia pisarza, ale również tematykę i stylistykę jego powieści (np. w drodze uromantycznienia żaglowców). W innym fragmencie ukazuje w jaki sposób rosnące wpływy Stanów Zjednoczonych oraz kwestia oderwania się Panamy od Kolumbii wpływały na proces powstawania powieści „Nostromo”. Tego typu układanek i powiązań jest u Jasanoff znacznie więcej i tworzą one niesamowicie barwny pejzaż ówczesnej cywilizacji i „narodzin globalnego świata”: od londyńskiej metropolii, poprzez pokłady okrętów pływających po światowych wodach, na dorzeczu rzeki Kongo skończywszy.
Maya Jasanoff nie tylko wykazuje bezpośrednie związki pomiędzy życiem autora i sytuacją na przełomie XIX i XX w., ale uświadamia nam też ponadczasowość problematyki jego dzieł literackich. Choć nie wzbrania się przed krytyką pisarza, gdy uznaje to za stosowne, wyciąga z twórczości Conrada uniwersalne wartości i podkreśla ich znaczenie dla ówczesnych oraz obecnych pokoleń. Recenzowaną pozycję polecam wszystkim pragnącym poszerzyć swoją wiedzę na temat Josepha Conrada, jego twórczości oraz miejsca w naszej historii.
