Mary Beard, John North, Simon Price – „Religie Rzymu” – recenzja i ocena
Każdy, kto choć w najmniejszym stopniu zetknął się z historią Miasta Romy, bez zająknięcia wymieni kilku rzymskich bogów, może kilka ważniejszych świątyń, czy imiona ubóstwionych cesarzy. Jak jednak wyglądała rzymska religia w szczegółach? Czym się charakteryzowała? Jak się zmieniała przez przeszło dwanaście wieków istnienia państwa rzymskiego? Próby odpowiedzi na te i inne pytania podjęli się wybitni brytyjscy badacze: Mary Beard, John North i Simon Price. Ich praca, opublikowana w 1998 roku doczekała się nareszcie polskiego tłumaczenia, przygotowanego przez zespół tłumaczy pod redakcją Michała Jacka Baranowskiego i Lechosława Olszewskiego. Efekt ich pracy ukazał się nakładem wydawnictwa Napoleon V.
Autorzy zdecydowali się przedstawić rzymską religię, ujmując to rozbudowane zagadnienie w sposób chronologiczny. Jest to decyzja zrozumiała i taki układ publikacji nie budzi większych zastrzeżeń – pozwala wszak prześledzić rozkwit i kolejne etapy ewolucji rzymskiej religii. Książka obejmuje zatem okres od legendarnego założenia Miasta, aż do czasów papieża Gelazjusza.
Z górą tysiąc dwieście lat przemian religijności Rzymu opisali badacze w ośmiu rozdziałach, poświęconych kolejnym okresom istnienia państwa rzymskiego. Po części poświęconej trudnym do uchwycenia (z powodu braku źródeł z epoki) początkom religii w Rzymie, autorzy prezentują przemiany religijne, do których doszło na skutek rozwoju terytorialnego imperium (rozdział II) oraz zmian politycznych w okresie późnej republiki i wczesnego cesarstwa (rozdziały III i IV). Trzy kolejne części (rozdziały V-VII) poświęcone są zmianom religijnym w okresie okrzepłego już cesarstwa (do czasów panowania Konstantyna). Książkę zamyka rozdział, w którym autorzy zajęli się kultem za panowania pierwszych cesarzy chrześcijańskich. Wydanie polskie zostało rozszerzone o posłowie pióra Lechosława Olszewskiego, w którym scharakteryzowana została historia badań nad religią rzymską.
Zaznaczyć w tym miejscu należy, że omawiana pozycja nie jest katalogiem bóstw, kolegiów kapłańskich i świątyń. Autorzy skupili się przede wszystkim na przedstawieniu relacji religii z polityką i instytucjami publicznymi Miasta Romy. Słowem – autorzy prowadzą na kartach książki wykład na temat tego, jakie było miejsce religii w życiu politycznym starożytnego Rzymu. Ze względu na takie ujęcie, książka Beard, Northa i Price’a nie jest przeznaczona dla laików. Jej czytelnik powinien posiadać pewną wiedzę na temat funkcjonowania władzy i administracji rzymskiej w różnych okresach.
Katalog źródeł i opracowań wykorzystanych przy powstawaniu Religii Rzymu budzi uznanie dla erudycji autorów publikacji. Warto także nadmienić, że w wydanej nakładem wydawnictwa Napoleon V książce znalazł się dodatkowo zbiór literatury w języku polskim – na szczególną pochwałę zasługuje z tego powodu zespół tłumaczy. Do atutów omawianej pozycji bez wątpienia należy także zbiór map, na których rozrysowano poszczególne miejsca kultu: świątynie kultu państwowego oraz ważniejszych bóstw przejętych przez Rzymian od innych ludów, a także nekropolie.
Na koniec kilka słów poświęconych samej edycji. Autorzy tłumaczenia (co sami zaznaczyli we wstępie) zdecydowali się na arbitralne tłumaczenie imion niektórych postaci na język polski przy pozostawieniu innych w oryginalnym brzmieniu. Taki styl rodzi pewną niefortunną niekonsekwencję i moim zdaniem wprowadza zamieszanie. Przykładem tego może być przypadek Filona z Aleksandrii, którego raz określa się (w brzmieniu oryginalnym) Philonem, by jeszcze na tej samej stronie zapisać jego imię w wersji spolszczonej – Filon (s. 257, przypis 40).
Nie zmienia to faktu, że polskie wydanie książki pióra Mary Beard, Johna Northa i Simona Price’a to książka naprawdę ważna. Posiada liczne walory i bez wątpienia dogłębnie analizuje zagadnienie powstania i rozwoju rzymskiej religii. To pozycja obowiązkowa dla każdego, kto interesuje się historią Rzymu.
