Martwy papież stanął przed sądem. Synod trupi był odrażającym spektaklem
Okres od drugiej połowy IX w. do połowy X w. był w historii papiestwa bardzo niespokojnym czasem. Polityka, konflikty potężnych rodów szlacheckich, wszechobecne symonia i nepotyzm obdarły wówczas Rzym z jakichkolwiek pozorów świętości. Wystarczy wspomnieć, że w ciągu 94 lat (od 872 do 965 r.) przez tron św. Piotra przewinęło się aż 24 papieży. Tylko między 896 a 904 r., zdążyło na nim zasiąść 9 biskupów Rzymu. Papieże byli mordowani, odtruwani, porywani, więzieni, okaleczani lub po prostu umierali w nie do końca jasnych okolicznościach. Przedwczesny koniec spotkał w tym okresie aż 7 urzędujących papieży. W takiej właśnie atmosferze w 897 r. rozegrał się synod trupi.
Synod trupi: święty za życia, winny po śmierci
Formozus rozpoczął karierę kościelną jako kardynał biskup Porto-Santa Rufina pod koniec pontyfikatu Mikołaja I. W 866 r. jako legat został wysłany do Bułgarii, gdzie świeżo ochrzczony Borys I tworzył fundamenty organizacji kościelnej. Władca był pod ogromnym wrażeniem zdolności zarządczych biskupa i prosił papieża, by ten mianował legata metropolitą Bułgarii, lecz na próżno. Później Formozus podróżował do Konstantynopola i odbył misję dyplomatyczną w Królestwie Franków Wschodnich. W 872 r. papieżem został obrany Jan VIII, który oskarżył Formozusa o psucie umysłów Bułgarów oraz próbę uzurpacji tronu, a następnie go ekskomunikował.
W 882 r. śmierć Jana VIII oznaczała koniec problemów Formozusa, a on sam mógł ponownie objąć urząd biskupa Porto-Santa Rufina. 6 października 891 r. został wybrany papieżem. W walce o koronę cesarską Formozus początkowo popierał Lamberta ze Spoleto, którego koronował na współrządcę Cesarstwa Rzymskiego obok jego ojca, Gwidona III. Agresywna i nieprzewidywalna polityka tego ostatniego skłoniła Formozusa do zaproszenia Arnulfa z Karyntii, króla wschodniofrankijskiego, do najazdu na Rzym i zdobycie korony cesarskiej. Papieski plan ostatecznie się powiódł. Gwidon ze Spoleto zmarł, a w lutym 896 r. Arnulf został koronowany na cesarza. Jednakże jeszcze w tym samym roku Formozus umarł, a częściowo sparaliżowany na skutek udaru Arnulf wycofał się z Włoch, nad którymi nie sprawował już kontroli.
Synod trupi: polityczna zemsta
Następcą Formozusa został Bonifacy VI, lecz jego pontyfikat trwał zaledwie 15 dni. Po nim na papieskim tronie zasiadł Stefan VI zwolennik rodu ze Spoleto i człowiek odpowiedzialny za zwołanie najdziwniejszego procesu w historii Kościoła katolickiego. Synod trupi był niczym innym, jak polityczną zagrywką, której celem była dyskredytacja i ośmieszenie nieżyjącego już przeciwnika. W styczniu 897 r., za namową cesarza Lamberta, jego kuzyna Gwidona IV oraz matki Ageltrudy, Stefan VI rozkazał ekshumować szczątki Formozusa, przyodziać je w szaty pontyfikalne i posadzić na tronie.
W obecności zaszokowanego rzymskiego duchowieństwa Stefan VI oskarżył papieskie szczątki o krzywoprzysięstwo, pełnienie funkcji biskupa jako osoba świecka oraz uzurpowanie tronu papieskiego. Dla pozorów neutralności wyznaczono młodego diakona, który miał mówić w imieniu Formozusa. Wykrzyczane w stronę szczątków oskarżenia Stefana VI pozostały bez odpowiedzi, a zmarłego papieża uznano winnego wszystkich zarzucanych mu czynów. Najbardziej odrażający epizod synodu trupiego dopiero miał się zacząć.
Synod trupi: walka bez końca
Formozus został skazany na damnatio memoriae (potępienie pamięci), a wszystkie jego nadania i formalne akty zostały uznane za niebyłe. Szczątki papieża pozbawiono szat i odcięto mu trzy palce prawej ręki, którą używał do błogosławieństw. Uczyniono tak na znak, że wszystkie wykonane przez niego święcenia zostały unieważnione (Chociaż to właśnie Formozus wyświęcił Stefana VI na biskupa Anagni). Na koniec ciało Formozusa pochowano na cmentarzu dla cudzoziemców tylko po to, by znów je wydobyć i wrzucić do Tybru.
Odrażający spektakl wywołał oburzenie i wściekłość mieszkańców Rzymu. W ciągu kilku miesięcy Stefan VI został obalony, zmuszony do noszenia prostych szat zakonnika, a następnie uwięziony. W sierpniu 897 r. przebywający w niewoli papież został uduszony. W grudniu papież Teodor II unieważnił postanowienia synodu trupiego i rozkazał należycie pochować szczątki Formozusa w bazylice św. Piotra. Nie był to jednak koniec sprawy. Papież Sergiusz III uchylił postanowienia Teodora II i ponownie uznał Formozusa za winnego.
Bibliografia
· Gregoriovus F., The History of the City of Rome in the Middle Ages Vol. 3, London 1903.
· Llewellyn P., Rome in the Dark Ages, London 1970.
· Monroe W. S., The Cadaver Synod and the End of the Carolingian Empire, The Medieval Academy's Annual Meeting, Boston 2016.
· Moore M.E., The Attack on Pope Formosus Papal History in an Age of Resentment (875-897), [w:] Ecclesia et Violentia: Violence Against the Church and Violence Within the Church, ed. M. E. Moore, J. Maciejewski, R. Kotecki, Cambridge 2014.
· Wilkes D. E., The Cadaver Synod: Strangest Trial in History, Athens 2001.
Polecamy e-book Antoniego Olbrychskiego – „Pojedynki, biesiady, modlitwy. Świat średniowiecznych rycerzy”:
Książka dostępna również jako audiobook!
