M. Botticini, Z. Eckstein - „Garstka wybranych” - recenzja i ocena

Nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Jagiellońskiego ukazało się polskie wydanie książki Garstka wybranych. Jak edukacja ukształtowała dzieje Żydów 70-1492, omawiającej w wyjątkowy sposób zagadnienia wokół których narosło już wiele powielanych przez setki lat stereotypów. Chyba każdy spotkał się ze poglądem, wysuwanym nie tylko przez zagorzałych antysemitów, że Żydzi od zawsze specjalizowali się w lichwie. W konsekwencji takich poglądów, ukształtowało się przekonanie, że Żydzie tylko do tego mają talent i „smykałkę” no i dlatego uprawiają tzw. wolne zawody, że pozwalają one im się wzbogacić.

Autorzy publikacji: włoska profesor ekonomii Maristella Botticini oraz Zvi Eckstein, izraelski profesor ekonomii i biznesu starają się zawodowo podejść do zagadnienia oraz odpowiedzieć na kilka zasadniczych pytań. Dlaczego tak niewielu Żydów jest rolnikami? Dlaczego Żydzi tworzą miejską społeczność kupców, przedsiębiorców, bankowców, finansistów, prawników, lekarzy i uczonych? Kiedy i dlaczego taka struktura zawodowa i struktura zamieszkania stała się wyróżniającą cechą Żydów? I może najważniejsze pytanie zadane w tym opracowaniu, które stało się myślą przewodnią: dlaczego Żydzi przez byli tysiąclecia mniejszością w miastach i miasteczkach całego świata, tworząc jedną z najbardziej rozproszonych diaspor w dziejach ludzkości? Kiedy, jak i dlaczego znaleźli się wśród „garstki wybranych”?

Przeczytaj:

• „Historia Żydów. Dzieje narodu od Abrahama do Państwa Izrael. Żydzi w Polsce: 1000 lat wspólnych losów” – recenzja
• Friedrich Battenberg – „Żydzi w Europie”

W pracach poświęconych historii dziejów narodu żydowskiego wielokrotnie już starano się odpowiedzieć na te pytania. Autorzy podejmują dyskusję ze wcześniejszymi tezami i na podstawie własnych badań podważają przytaczane wcześniej argumenty na rzecz swoich, zebranych wyników. Garstka wybranych nie jest łatwą pracą popularnonaukową do poczytania dla relaksu, ale pracą wymagającą od czytelnika ciągłej uwagi, aby nie przeoczyć argumentacji. Fakty historyczne, mapy, tabele, dane ekonomiczne i przytaczane źródła wprost „wylewają się” ze stronic książki. Zastosowano również formuły matematyczne, obrazujące czarno na białym korzyści i straty ekonomiczne wynikające m.in. z rozwoju demograficznego, posyłania dzieci do szkół synagogalnych etc.

Publikacja została podzielona na dziesięć rozdziałów, w których chronologicznie zostały omówione dzieje Narodu Wybranego od zburzenia Drugiej Świątyni do wypędzenia z Hiszpanii pod koniec XV wieku. Do książki dołączono bardzo obszerny apendyks wykorzystanych źródeł i pozycji bibliograficznych, głównie anglojęzycznych.

Źródła historyczne zostały w książce poddane analizie z punktu widzenia ekonomicznego. Nie przez przypadek wydarzenia zostały opisane od roku 70 n.e. Wtedy bowiem judaizm z religii świątynnej stał się religią pisma, czyli Tory. I od tego momentu rozpoczęła się stopniowa ewolucja: z cywilizacji typowo rolniczej, którą znamy z biblijnych ksiąg, w stronę cywilizacji typowo miejskiej. Kolejnym „przypadkiem dziejowym”, który według Botticini i Ecksteina miał przełomowe znaczenie, było powstanie imperium muzułmańskiego z kalifatami Umajjadów i Abbsydów w VII i VIII wieku, czemu towarzyszył rozwój miast i gospodarki handlowej. Kolejnym istotnym momentem był najazd Mongołów nękających Mezopotamię i Persję, co w XIII wieku przyczyniło się do upadku imperium Abbasydów wraz z jego kulturą handlową. Każdy rozdział stawia następne pytania, od których autorzy nie uciekają, poddając je pogłębionej refleksji.

Należy przyznać, że dowody przedstawiane przez autorów na poparcie ich tez, burzą dotychczasowy sposób myślenia o rozwoju gospodarczym i demograficznym kultury żydowskiej. Źródła historyczne poparte czysto ekonomicznym rachunkiem mogą zbić z tropu niejednego sceptyka, choć nie oznacza to, że autorzy są w stanie odpowiedzieć na wszystkie postawione pytania. Publikacja wpisuje się w obecny trend badań łączących ze seobą refleksję nad interakcjami norm społecznych, wartościami kulturowymi oraz wynikami gospodarczymi i może stanowić wzorcowy sposób naukowego śledztwa. Dokonana analiza stawia następne zagadki oraz wymaga głębszych i szerszych badań m.in. o okres po wygnaniu Żydów z Hiszpanii. Warto czekać na kolejną część rozważań dwójki naukowców.