Leszek Nowak - w rocznicę śmierci
Leszek Nowak – zobacz też: Tadeusz Kotarbiński – człowiek dobrej roboty
Publicystyka polityczna Leszka Nowaka została przypomniana w niedawno wydanej publikacji poznańskiego oddziału IPN. Leszek Nowak był postacią wybitną, o czym może świadczyć choćby fakt, że stanowisko profesora uniwersyteckiego osiągnął już w wieku 33 lat. Ten filozof, urodzony 7 stycznia 1943 r. w Więckowicach koło Brzeska, bardzo szybko zainteresował się myślą lewicową. Jeszcze w szkole średniej zaczytywał się pierwszym tomem marksowskiego „Kapitału”. W początku lat 60. studiował prawo na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu, równolegle studiując również eksternistycznie filozofię (od 1963 r.) na Uniwersytecie Warszawskim. W tym okresie wstąpił też do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Myliłby się jednak ten, kto uznałby, że stało się to ze względu na jego zainteresowanie Marksem. Sam Nowak wspominał po latach, że motywacja była cyniczna – chodziło o otwarcie możliwości kariery naukowej, co byłoby niemożliwe bez członkostwa w partii.
Zainteresowanie myślą marksowską rozbudziło się w nim na dobre po obronie doktoratu w roku 1967 r., gdy rozpoczął pracę naukową na UAM. Wtedy to właśnie za swój cel przyjął budowę krytycznej teorii marksizmu, która miałaby skutecznie zreformować system polityczny. Nowak stał się jednak ofiarą „śmierci” ideologii komunistycznej po roku 1968. Szczególną rolę w jego zmniejszającej się identyfikacji z systemem komunistycznym odegrał Grudzień 1970, a także następujące po nim rządy Edwarda Gierka. Okazały się one rozczarowaniem, bowiem zamiast fundamentalnych przemian społecznych opierały się na drobnomieszczańskich hasłach dorabiania się. Na to wszystko nałożyły się nieudane próby rekonstrukcji myśli marksowskiej, która okazała swoje ograniczenie. Jak pisał sam Nowak:
Polega ona – z grubsza bardzo to biorąc – na tym, iż dialektyka kategorialna utrzymuje, że wszelkie zjawiska mają zmienną istotę, a tymczasem Marksowski materializm historyczny zakłada, że akurat istota zjawisk społecznych jest wieczna i odwieczna, bo od zawsze i po zawsze ma być tak, że stanowi ją związek wzajemny sił wytwórczych i stosunków produkcji.
Marksizm musiał więc zawierać w sobie błąd i to błąd zawarty w samych jego podstawach. Takie rozważania doprowadziły Leszka Nowaka do wniosku, iż socjalizm jako ustrój polityczny potrzebuje nie tyle uzdrowieńczej terapii w postaci teorii ewolucyjnej, ile raczej terapii szokowej, w rodzaju rewolucyjnej teorii marksistowskiej. Konsekwencją przyjęcia przez Nowaka takiej postawy było poparcie przez niego „Solidarności”, którą pojmował przede wszystkim jako siłę quasi-rewolucyjną, mogącą skutecznie przekształcić system komunistyczny.
W ten sposób Nowak stał się szczególnie aktywnym działaczem solidarnościowych „dołów” w czasie szesnastu miesięcy legalnej działalności związku. W szczególności w środowisku „Solidarności” poznańskiej wygłosił wówczas niezliczoną liczbę odczytów, prelekcji i wykładów. Nowak przyjął wówczas postawę radykalną, opowiadając się za bardzo jasnym określeniem stosunku związku do PZPR i sytuacji geopolitycznej PRL. Poglądy te zyskały szczególną popularność w trakcie dyskusji programowych na I Krajowym Zjeździe Delegatów „Solidarności” w gdańskiej hali „Olivia” we wrześniu i październiku 1981 r.
W stanie wojennym Nowaka internowano, co jednak nie przyczyniło się do zmiany poglądów filozofa. Po uwolnieniu, w grudniu 1982 r., powrócił on do działalności naukowej i publicystycznej, stopniowo angażując się coraz bardziej w działalność opozycyjną, co wyrażało się w szczególności aktywnością publicystyczną Nowaka na łamach podziemnej prasy. Na skutek działalności nieprawomyślnej z punktu widzenia rządzących Polską komunistów, w połowie lat 80. został zmuszony do odejścia z uczelni, gdzie powrócił dopiero po wyborach czerwcowych w 1989 r. W 1991 r. Leszek Nowak uzyskał tytuł profesora zwyczajnego, co stanowiło zwieńczenie jego kariery akademickiej.
W latach 90. Nowak ograniczał już swoją działalność dydaktyczną i naukową, z uwagi na problemy zdrowotne. Zmarł 20 października 2009 roku. Pozostaje do dziś jednym z najbardziej oryginalnych, a jednocześnie chyba najbardziej niedocenionych polskich filozofów.
