Lawrence Wright – „Wyniosłe wieże. Al-Kaida i atak na Amerykę” – recenzja i ocena

To nie jest bitwa między Al.-Kaidą a Stanami Zjednoczonymi. To walka muzułmanów z globalną krucjatą.

Osama Bin Laden

Gdziekolwiek byście byli, dosięgnie was śmierć, nawet gdybyście byli na wyniosłych wieżach.

Koran

Polski przekład recenzowanego reportażu ukazał się kilkanaście lat po debiucie na rynku amerykańskim. Za oceanem książka była bestsellerem. W 2007 roku otrzymała Nagrodę Pulitzera. Czy przez ten czas straciła na aktualności? Za odpowiedź mogą posłużyć telewizyjne serwisy informacyjne i portale internetowe. Terroryzm islamski wciąż jest najpoważniejszym wyzwaniem i zagrożeniem dla bezpieczeństwa międzynarodowego. „Wyniosłe wieże” należy zaliczyć do najważniejszych pozycji pozwalających zrozumieć jego źródła, znaczenie oraz charakter.

Lawrence Wright w zrozumiały sposób przedstawia czytelnikom proces kształtowania się fundamentalizmu religijnego w świecie islamu. Opisywany w kolejnych rozdziałach ciąg zdarzeń prowadzi do tytułowego „ataku na Amerykę”. Autor prezentuje głównych „aktorów dramatu”, wyjaśnia ich motywacje oraz wymienia wydarzenia, których kulminacją był zamach na budynki World Trade Center w Nowym Jorku. Tezy amerykańskiego pisarza, dziennikarza i scenarzysty podparte są pokaźną ilością przypisów, bogatą bibliografią oraz osobistym doświadczeniem z pobytu w Egipcie w roli studenta i wykładowcy uniwersyteckiego.

Narracja rozpoczyna się od wizyty w Stanach Zjednoczonych egipskiego nauczyciela, który następnie zostaje głównym ideologiem radykalnego skrzydła Bractwa Muzułmańskiego. Tematyka tytułu znacznie wykracza jednak poza kontekst amerykański, bowiem większość tekstu poświęcona jest krajom uznającym nauki proroka Mahometa. W książce możemy przeczytać między innymi o niezwykłej karierze i wpływach na dworze królewskim w Rijadzie pochodzącego z Jemenu analfabety o imieniu Muhammad oraz o powiązaniach saudyjskiego wywiadu z jego siedemnastym synem, Osamą. Podczas lektury poznamy także konsekwencje konfliktów na Bliskim Wschodzie dla rozwoju terroryzmu.

„Wyniosłe wieże” opowiadają również o tym, jak upokorzenie zrodziło żądzę zemsty.

W październiku 1981 roku w Kairze został zamordowany Anwar as-Sadat, prezydent Egiptu. Jego następca objął represjami niemal wszystkich działających w kraju fundamentalistów. Wśród rzeszy zatrzymanych znalazł się trzydziestoletni chirurg Ajman az-Zawahiri, którego pobyt w więzieniu przyczynił się do przeobrażenia stosunkowo umiarkowanego ideologa w skłonnego do stosowania przemocy ekstremistę. Gniew torturowanych w kairskiej Cytadeli bojowników skierował się w stronę Zachodu. Stany Zjednoczone były postrzegane jako główna siła wspierająca reżim Husniego Mubaraka, a także znienawidzony Izrael. Po wyjściu na wolność upokorzony Zawahiri przedostał się do Arabii Saudyjskiej, gdzie wkrótce poznał i przyczynił się do radykalizacji poglądów Osamy Bin Ladena.

Równolegle z premierą polskiego wydania, w Stanach Zjednoczonych zaprezentowano dobrze przyjęty przez krytykę serial telewizyjny oparty na „amerykańskiej” części reportażu. Przedstawia ona działania wywiadowcze i rozgrywki pomiędzy CIA a FBI w przededniu ataku terrorystycznego z dnia 11 września 2001 roku. Czy służby specjalne miały realne narzędzia i wiedzę aby zapobiec zamachowi, który wstrząsnął światem?

Książka powinna stanowić dużą przyjemność dla miłośników historii współczesnej i stosunków międzynarodowych. Kolejne rozdziały krok po kroku tłumaczą czytelnikowi źródła islamskiego dżihadu, który doprowadził do „ataku na Amerykę” i rozpoczęcia wojny z terroryzmem – najważniejszych (ze względu na swoje konsekwencje) wydarzeń od momentu rozpadu bloku wschodniego. W jaki sposób antykomunistyczne oddziały arabskich ochotników walczących w Afganistanie przeobraziły się w jedną z najgroźniejszych w dziejach organizacji terrorystycznych? W jaki sposób proces modernizacji Arabii Saudyjskiej oraz jej polityka zagraniczna na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych wpłynęły na formowanie się islamskiego terroryzmu? Dlaczego gniew Al-Kaidy skierował się właśnie w kierunku Stanów Zjednoczonych?

Odpowiedzi na te i inne pytania, a także przyswojenie i uporządkowanie przekazywanej przez autora wiedzy mają trudne do przecenienia znaczenie dla każdego chcącego zapoznać się z tekstem. „Wyniosłe wieże” są warte polecenia zwłaszcza w kontekście chaosu informacyjnego dominującego w przekazie płynącym ze środków masowego przekazu.

Reportaż Lawrence Wrighta to pozycja obowiązkowa dla pragnących zrozumieć współczesny świat. Nie jest to łatwa lektura na „dwa letnie wieczory”. Recenzowany tytuł jest wymagający i fragmentami aż nazbyt szczegółowy. Ostatecznie daje jednak czytelnikowi dużo satysfakcji. Do przeczytania reportażu powinny przekonać waga i aktualność tematu, Nagroda Pulitzera dla autora, solidna bibliografia oraz wartka narracja i intrygujący bohaterowie.

Przeczytajcie, aby zrozumieć. Zachęcam do lektury!