Laurence Rees – „Złowroga charyzma Adolfa Hitlera” – recenzja i ocena

Przeczytaj fragment tej książki

Fenomen osobowości przywódcy III Rzeszy jest głównym tematem książki Laurence'a Reesa „Złowroga charyzma Adolfa Hitlera. Miliony prowadzone ku przepaści”, wydanej w Polsce przez wydawnictwo Prószyński i S-ka. Rees w Wielkiej Brytanii znany jest jako dokumentalista BBC oraz autor wielu książek traktujących o okresie II wojny światowej, z których część jest wykorzystywana w brytyjskim szkolnictwie. „Złowroga charyzma...” jest jego siódmą książką, ale w odróżnieniu od poprzednich publikacji skupia się na psychologicznym aspekcie wodza III Rzeszy, a nie na wojnie jako zjawisku.

Książka podzielona jest na cztery części, które z grubsza wyznaczają pewne okresy w życiu Hitlera. Tak więc pierwsza część „Droga do władzy” opisuje krótko wczesne lata życia Adolfa Hitlera, zgrabnie przechodząc do jego pierwszych spotkań z polityką, reakcji na kapitulację Niemiec w Wielkiej Wojnie czy budzącego się antysemityzmu. W drugiej części autor skupia się już bardziej na politycznej karierze Hitlera. Ukazuje, w jaki sposób udało się NSDAP dojść do władzy, manipulując słabo zakorzenioną w Niemczech demokracją, oraz jak przyszły dyktator wyszukiwał sobie wrogów i co z nim robił. W kolejnych dwóch częściach Rees analizuje psychologię Hitlera i jego pobratymców w okresie toczącej się wojny. Nie stroni od ukazywania głupoty naczelnych dowódców III Rzeszy, którzy – choć nie zgadzali się z Hitlerem – najczęściej nie robili nic, by mu przeszkodzić. Analizując frontowe poczynania żołnierzy niemieckich, autor ukazuje także powolną przemianę wielu Niemców, którzy zaczynali sobie zdawać sprawę z okrucieństwa tej wojny.

Na podstawie wszystkich opisywanych wydarzeń, wspomnień wysokich rangą dowódców oraz zwykłych żołnierzy, a nawet mieszkańców Niemiec Rees stara się wniknąć w psychikę Adolfa Hitlera i podległych mu ludzi. Opisuje zachowanie Führera, starając się wyjaśnić, gdzie szukać jego przyczyn. Posługuje się tutaj między innymi Freudowskimi teoriami psychologicznymi, jednak tłumaczy je w jasny i przystępny dla czytelnika sposób. Jednocześnie nie zapomina o innych ważnych ludziach, którzy otaczali Adolfa i mieli na niego wpływ. Z kart książki wyłania się obraz Hitlera jako człowieka mającego niezwykły dar charyzmy, ale jednocześnie bardzo niepewnego siebie. Człowieka, który potrzebował innych, gdyż bardzo zależało mu na akceptacji ludzi wokół niego.

Autor szuka odpowiedzi na brzmiące banalnie, choć nurtujące ludzkość od ponad pół wieku wieku pytanie – dlaczego kulturalny naród z tradycjami poszedł za kapralem pochodzenia austriackiego i posunął się do ludobójstwa? Odpowiedzi na nie szukało już wielu autorów – zarówno poważnych prac naukowych, jak i literatury pięknej. Wystarczy choćby wspomnieć o polskich publikacjach jak „Rozmowy z katem” Moczarskiego czy „Niemcy” Kruczkowskiego. Książka „Złowroga charyzma Adolfa Hitlera” jest syntetycznym ujęciem tych odpowiedzi – często bardzo do siebie zbliżonych. Rees wskazuje więc między innymi na tak ważne elementy jak uczucie poniżenia po klęsce w I wojnie światowej, wyuczone posłuszeństwo wobec autorytetów czy zwykła chęć dominacji, z której narodziło się poczucie wyższości nad innymi. Wnioski płynące z recenzowanej publikacji nie są więc nowe. Jednakże pierwszy raz na polskim rynku można znaleźć ich tak zgrabne ujęcie.

Nie można też nie wspomnieć o języku i stylu, w jakim została napisana praca. Choć autor porusza tematy trudne, ocierające się o psychoanalizę i psychologię, wtrąca dość dużo jak na popularnonaukową publikację przypisów, to nie można mu zarzucić zbytniej hermetyczności wywodu. Wręcz przeciwnie – Rees opisuje wszystkie zdarzenia i czyny Hitlera na tyle prostym językiem, że książkę czyta się lekko i jednym tchem.

Warto wspomnieć, że niniejszej publikacji towarzyszy także serial dokumentalny BBC pod tym samym tytułem, którego Rees był scenarzystą i producentem. Wraz z wydaniem książki po polsku można go było oglądać w naszym ojczystym języku na BBC Knowledge. Co ciekawe, choć serial porusza tą samą tematykę i te same wątki co książka, to nie ma się wrażenia powtórki – serial dobrze uzupełnia więc książkę, różniąc się od niej nieco formą, bardziej może przystępną dla przeciętnego widza.

Polskie wydanie książki nie odbiega od przyjętych na rynku wydawniczym standardów. Jest ona wydana w twardej, szytej oprawie z kilkunastoma zdjęciami w środku. Zakup publikacji nie powinien też zbytnio uderzyć po kieszeni, gdyż koszt 42 złotych za porządną i przyzwoicie wydaną książkę liczącą ponad 400 stron trudno uznać za wysoki.

„Złowroga charyzma Adolfa Hitlera” jest niewątpliwie publikacją ciekawą, trudno jednak ją jednoznacznie ocenić. Z jednej strony na plus zdecydowanie trzeba policzyć fabularyzowany język, jakim posługuje się Rees, a także wnikliwy wgląd w psychikę Führera, jego zwolenników, a także przeciwników. Z drugiej zaś strony wnioski płynące z książki nie są niczym nowym, gdyż można je znaleźć w wielu innych publikacjach, a także serialach czy filmach.

Niniejsza pozycja będzie jednak dobrym przykładem na to, jak w sposób ciekawy, nienudzący czytelnika i syntetyczny przedstawić tak szerokie zagadnienie, jakim była osobowość Adolfa Hitlera. Lekturę mogę więc polecić z czystym sumieniem każdemu – nie tylko absolwentowi historii, nauk społecznych czy psychologii.

Redakcja i korekta: Agnieszka Kowalska