Krzysztof Dybciak – „Pisarz, który został papieżem. Twórczość Karola Wojtyły – Jana Pawła II” – recenzja i ocena
Krzysztof Dybciak – „Pisarz, który został papieżem. Twórczość Karola Wojtyły – Jana Pawła II” – recenzja i ocena
Wśród najbardziej znanych książek Jana Pawła II wymienia się bijący swego czasu rekordy sprzedażowe tytuł „Pamięć i tożsamość”, który tylko w Polsce rozszedł się w blisko półtoramilionowym nakładzie. Do czasu wyboru na papieża, Karol Wojtyła opublikował około 400 tekstów, głównie prac naukowych i tekstów teologicznych. Obecnie rzadziej wspomina się o jego dorobku literackim. A ten jest nie mniej interesujący. Na szczęście Instytut Pamięci Narodowej w serii „Pamięć i literatura”, wydał cenną publikację prof. Krzysztofa Dybciaka, zajmującego się od kilkudziesięciu lat dorobkiem Karola Wojtyły.
Na wstępnie autor charakteryzuje korzenie oraz środowisko, które miało niebagatelny wpływ na rozwój duchowy i intelektualny przyszłej głowy Kościoła katolickiego. W rodzinnym mieście Karola Wojtyły, Wadowicach, znajdowało się sporo organizacji społecznych, religijnych, oświatowych, kulturalnych, sportowych, co dobrze świadczyło o społeczności tego ledwie dziesięciotysięcznego miasteczka. Nie będzie zaskoczeniem, że młodego Wojtyłę fascynował klimat Kalwarii Zebrzydowskiej, misteria pasyjne, procesje, pochody pokutnicze – „to wszystko poruszało wyobraźnię i uczucia przyszłego kapłana-poety, człowieka teatru, a potem hierarchy kościelnego” – podkreśla Krzysztof Dybciak.
Zainteresowanie Karola Wojtyły wzbudził również teatr. W Wadowicach przed II wojną światową funkcjonowało kilkanaście amatorskich zespołów teatralnych. Młody „Lolek” grywał w przedstawieniach zespołu teatralnego działającego przy jego parafii i brał udział w zajęciach Szkolnego Koła Dramatycznego w Gimnazjum im. Marcina Wadowity. Występował w spektaklach bazujących na klasykach dramatycznych oraz utworach opartych na recytacji. W czasie wojny zaangażował się w prace konspiracyjnego Teatru Rapsodycznego założonego przez Mieczysława Kotlarczyka, w którym olbrzymią wagę przywiązywano do słowa mówionego, jego dramatyzacji. To między innymi właśnie dlatego Jan Paweł II dał się później poznać jako znakomity mówca.
Prawdopodobnie pierwszym zbiorem utworów lirycznych Wojtyły były młodzieńcze „Ballady beskidzkie”. Jednak tomik nigdy nie ujrzał światła dziennego, co mogło być spowodowane tym, iż wiersze powstały z inspiracji Wojtyły twórczością kontrowersyjnego wówczas pisarza Emila Zygadłowicza – aczkolwiek dowodów na to nie ma – wyjaśnia Krzysztof Dybciak. Natomiast debiutanckim zbiorem poetyckim Karola Wojtyły był „Psałterz Dawidów” (Księga słowiańska), który został napisany na pierwszym roku studiów polonistycznych, ale ukazał się dopiero pod koniec XX wieku…
Prof. Krzysztof Dybciak w pierwszych rozdziałach skupia się przede wszystkim na omówieniu poszczególnych etapów twórczości Karola Wojtyły. Dotyczy to okresu młodzieńczego, momentu osiągnięcia dojrzałości kapłańskiej i czasu pontyfikatu Jana Pawła II. Otrzymujemy co ważniejsze fragmenty utworów, co jest zresztą charakterystyczne dla książek z serii wydawniczej „Pamięć i literatura”.
Bardzo ważnym aspektem analizy poszczególnych dzieł jest to, że kwestie ich ocen historyk zostawia czytelnikowi. Autor zachęca, aby każdy indywidualnie rozstrzygnął o wartości literackiej utworów naszego rodaka. Dybciak podkreśla, że wczesny okres twórczości poetyckiej Wojtyły „świadczył o poszukiwaniach artystycznych i kształtowaniu oryginalnego stylu”. Młody twórca hołdował klasycznym wartościom humanistycznym: miłości, wolności, pięknu, ponieważ, jak pisał – „Wolność jest konieczna do tworzenia sztuki, ale jej piękno wypływa z miłości i ma jej służyć”. Wartości te przewijały się zresztą we wszystkich niemal utworach literackich, kazaniach czy encyklikach papieża.
Ponadto Krzysztof Dybciak często na kartach książki przypomina, że Jan Paweł II swoje poglądy na tematy historiozoficzne, formułował na podstawie doświadczeń życiowych doznanych w okresie okupacji niemieckiej jak i w Polsce rządzonej przez komunistów.
Ciekawie prezentuje się analiza środków artystycznych, stylistycznych, różnorakich form wypowiedzi – zarówno przed pontyfikatem jak i w trakcje jego posługi na Stolicy Piotrowej. Język Karola Wojtyły zmieniał się w prozie, podczas rozpraw teologicznych, kazań czy konferencji duszpasterskich. Natomiast szczególna „transformacja językowa” zaszła w Watykanie. Zmiana wynikała z konieczności dostosowania sposobu komunikowania do szerokiego odbiorcy – język musiał być prosty i obrazowy, a jednocześnie precyzyjny, by wyjaśnić szczególnie trudne kwestie. Autor zauważa, że Karol Wojtyła będąc papieżem „rozkwitał” jako kaznodzieja stając się „prawdziwym mistrzem oratorskim” – podkreślając przy tym jego dykcję, operowanie głosem, kulturę retoryczną. Na papieskie umiejętności występowania publicznego znaczący wpływ miało wspomniane na początku, doświadczenie aktorskie.
Nie mniej interesująca jest recepcja twórczości papieża i jego wpływ na współczesną kulturę. Czesław Miłosz w eseju „O autonomii polskiej literatury” wspominał: „Jego wiersze zdają się przygotowaniem do olbrzymiej działalności pisarskiej, jaką są kolejne encykliki. Sygnalizuję tutaj rzecz może dziwną, o której nikt zdaje się nie myśleć. To mianowicie, że encykliki Jana Pawła II składają się na niezwykłe dzieło znacznie bardziej zasługujące na czytanie, studiowanie, analizę niż ogromna większość tak zwanej literatury”.
Takich cytatów w książce jest o wiele więcej i jak przypomina Krzysztof Dybciak – bardzo chętnie teksty literackie poświęcone papieżowi wyrażali Ci, którzy mieli niewiele wspólnego z katolicyzmem.
Ponadto teoretyk literatury zastanawia się, dlaczego „młodsza generacja twórców” zainteresowała się papieżem. Krzysztof Dybciak uważa, że Andrzej Stasiuk, Jerzy Pilch, Dorota Masłowska – pisząc teksty o Janie Pawle II – „udowodnili, że potrafią pisać nie tylko o seksie, sporcie, alkoholu, lecz także o przemijaniu, sprawach ostatecznych, powadze życia prostych ludzi, o świętości boleśnie konkretnej i czasem mało estetycznej”. Oczywiście Jan Paweł II nie tylko pojawiał się w słowie drukowanym. Jego duch obecny był w dziełach filmowych czy plastycznych. Swoistym podsumowaniem całej monografii stanowi wyjaśnienie uniwersalnego znaczenia twórczości Jana Pawła II.
„Pisarz, który został papieżem” to książka, która nie tylko powstała z myślą o czytelnikach zainteresowanych dorobkiem Jana Pawła II. Po lekturę powinny obowiązkowo sięgnąć osoby zainteresowane prowadzeniem badań w dyscyplinach humanistycznych jak historia, filozofia, filologia czy kulturoznawstwo – między innymi dlatego, że praca prof. Krzysztofa Dybciaka jest napisana piękną polszczyzną, którą czyta się swobodnie, co tylko pokazuje, iż na niełatwe tematy można pisać przystępnym językiem. Autorowi zależy, by pamięć o Janie Pawle II kultywowano i przypominano o jego twórczości, gdyż – „wielowiekowe doświadczenie uczy, że najbardziej skuteczny w pokonywaniu czasu i zapomnienia jest wysiłek artystów”. Czy tak będzie, zależy od nas, bo to, że Jan Paweł II był jedną z najważniejszych i najbardziej wpływowych postaci drugiej połowy XX wieku, nie ulega najmniejszej wątpliwości.
