Krystyna Szayna-Dec – „Najgroźniejszy agitator sprawy polskiej” – recenzja i ocena
Krystyna Szayna-Dec – „Najgroźniejszy agitator sprawy polskiej. Awanturniczy żywot Harro Harringa Kazimirowicza, poety, bojownika o wolność, Polaka z wyboru” – recenzja i ocena
Pojawienie się polskiej biografii Harro Harringa, duńskiego artysty i rewolucjonisty, jest z pewnością wielkim wydarzeniem literackim i akademickim. Po pierwsze dlatego, że to właśnie Autorce zawdzięczamy „odkrycie” Harringa, po drugie – bohater książki był szczególnie oddany sprawie polskiej wolności. Nieprzypadkowo użyłem tu terminu „odkrycie”, ponieważ dokonania Harro Harringa są w Polsce praktycznie nieznane. Rówieśnik Adama Mickiewicza, przyjaciel Giuseppe Mazzini’ego czy Joachima Lelewela, antagonista Karola Marksa, a nader wszystko autor licznych publikacji, w tym wyjątkowych dla sprawy polskiej: „Polak”, „Wspomnienia z Warszawy”, „Pamiętnik o Polsce pod rosyjskim panowaniem” czy „Do wrogów Polski”.
Harring wiódł życie prawdziwego buntownika epoki romantyzmu, bezkompromisowego w poglądach, przez które systematycznie wpadał w tarapaty. W wyniku swojej działalności wielokrotnie zmuszany był do zmiany miejsca zamieszkania. Mieszkał w Danii, Austrii, krajach Związku Niemieckiego, w Warszawie, Wielkiej Brytanii czy Grecji, a także w Stanach Zjednoczonych i Brazylii. Historia życia Harro Harringa jest pełna pasji i oddania ideom wolności, a ze względu na panujące realia, także przepełniona bólem i smutkiem.
Krystyna Szayna-Dec jest filologiem, germanistką i literaturoznawcą, której praca akademicka wiąże się m.in. z Uniwersytetem Jagiellońskim. Parafrazując słowa niemieckiego historyka Josepha Müllera nazywa ona Harro Harringa „najgroźniejszym agitatorem sprawy polskiej”. Oczywiście za „sprawę polską” należy uznać dążenie Polaków do odzyskania niepodległości po trzech rozbiorach (1772, 1793, 1795). Jest to główna teza pracy i zarazem perspektywa badawcza, z której napisana została biografia. Autorka dzięki przeprowadzonym za granicą kwerendom dotarła do obszernej, w przewadze niemieckojęzycznej literatury i dokumentacji ikonograficznej, która ciekawie uzupełnia tekst.
To pierwsza w Polsce biografia Harro Harringa, przez co można ją uznać za doskonałe wprowadzenie do zbyt rzadko badanego problemu wsparcia ze strony zagranicznych sojuszników Polski. Książka zapewnia czytelnikowi także bardzo dobry pod względem merytorycznym, historyczny kontekst wydarzeń rozgrywających się wokół głównego bohatera.
Krystyna Szayna-Dec posługuje się nienaganną i przyjemną w odbiorze polszczyzną, wykorzystując fachowe terminy w adekwatnych miejscach, dzięki czemu język jest niepretensjonalny. Struktura pracy jest typowa dla książek biograficznych i w kolejności chronologicznej opisuje kolejne etapy życia Harro Harringa. Jest to rozwiązanie pewne i sprawiające, że narracja jest jasna i czytelna. Ostatnie rozdziały poświęcone zostały ocenie działalności duńskiego poety i rewolucjonisty.
Bezdyskusyjnie należy pochwalić autorkę za skrupulatność i rzetelność w dotarciu do źródeł i ich interpretacji. Zadanie to z pewnością wymagało tytanicznej wręcz pracy i cierpliwości, jednak zdecydowanie się opłaciło, ponieważ dogłębnie poznajemy punkt widzenia bohatera, dzięki czemu możemy doskonale zrozumieć jego filozofię. Narrację cechuje odpowiednia dynamika, wyczucie stylu i właściwe budowanie napięcia. Tej książki się nie czyta, tę książkę się przeżywa. Zasługą Autorki jest z pewnością fakt, że nikt obok historii Harrego Harringa nie przejdzie obojętnie.
Wydaje się, że Autorka niepotrzebnie już w tytule określiła bohatera biografii mianem „najgroźniejszego agitatora sprawy polskiej”. Być może miał być to swego rodzaju zabieg marketingowy, przy czym trudno takiej ocenie Harringa odmówić prawdziwości. Jednak z całą pewnością czytelnik odkryłby wątki dotyczące Polski, nawet bez tak jednoznacznie przyjętej perspektywy w tytule książki. W obliczu tak postawionej tezy należy zastanowić się, czy treść książki odpowiada jej tytułowi. Harringa poznajemy jako bojownika o wolność narodów, przedstawiciela Młodej Europy, który wyjeżdża aktywnie walczyć o sprawę greckiej, a potem polskiej wolności. Rewolucyjne spojrzenie kieruje go także w stronę aktywnego negowania monarchizmu w Niemczech, czy Danii, by później stanąć w obronie afrykańskich niewolników w Brazylii, którzy doświadczali cierpienia i niesprawiedliwości. Wszystkie te wątki, oczywiście słusznie, pojawiają się w biografii, czyniąc ją ciekawą i kompletną. Tytuł sugeruje jednak, że sprawa wyjścia Polski spod jarzma zaborców będzie dla Harringa najważniejsza, co niestety jednoznacznie z treści książki nie wynika.
Sylwetka bohatera została moim zdaniem trochę zbyt jednoznacznie przedstawiona. Przypomina przez to w pewnym stopniu idealizowane żywoty świętych. Autorka co prawda odnosi się do kontrowersji wokół Harringa, jednak niepotrzebnie wciela się w rolę jego obrońcy i rzecznika. W rozdziale pt. „Rzekomy antysemityzm” Autorka pisze: „ostatnia zdecydowanie antyżydowska wypowiedź [Harringa – przyp. recenzenta] pochodzi z pisma opublikowanego w roku 1833”. Należy przecież stwierdzić, że jeśli ktoś wypowiada się antyżydowsko, to jest to wypowiedź antysemicka, a nie „rzekomo antysemicka”, w związku z czym Autorka wplątała się w dość kłopotliwą i raczej niepotrzebną obronę wczesnych poglądów Harringa przecząc poniekąd własnym słowom. Rozumiem, że wypowiedzi krytyczne wobec Żydów czy też cech tego narodu były epizodem młodzieńczych lat Harro Harringa (w kwestii jego późniejszych poglądów na temat Żydów brakuje informacji, wiadomo jednak, że miał wśród tej nacji przyjaciół). Oczywiście nie będąc badaczem jego życia, nie zamierzam wchodzić z Autorką w polemikę, niemniej sposób przedstawienia problemu może budzić pewne wątpliwości.
Autorka nie szczędzi zdecydowanych słów krytyki pod adresem Karola Marksa. Trudno z tego czynić komukolwiek zarzut, jednak w swojej krytyce badaczka zdaje się miejscami dopuszczać pewnych nadużyć, polegających na zrównaniu idei socjalizmu naukowego, w postulatach niemieckiego filozofa, z totalitarną, zbrodniczą formą ustroju państwowego, znaną z sowieckiego stalinizmu (por. str. 208). Ocena poglądów i działalności Marksa nawet współcześnie pozostaje przedmiotem dyskusji, dzieląc badaczy, naukowców i polityków, dlatego w mojej ocenie niektóre tezy mogą być jednak pewnym uproszeniem.
Mimo nieskrywanej przychylności Autorki do bohatera biografii należy uznać, że powyższe wady nie pozbawiły książki nieocenionej wartości poznawczej. Być może gdyby historia Harro Harringa opowiedziana została w sposób bardziej ambiwalentny, bez strachu przed ukazaniem bohatera ze skazą, to czytałbym najważniejszą biografię ostatnich lat. Krystyna Szayna-Dec napisała bardzo ciekawą książkę biograficzną. Mimo, że miejscami przypomina bardziej panegiryk, to wspaniały język, przyjemna narracja niezwykłej historii Harringa i skrupulatność w dotarciu do źródeł, a także umiejętne przedstawienie tła historycznego, zasługują na słowa największego uznania. Polecam wszystkim, którzy interesują się historią Młodej Europy lub pragną poszerzyć wiedzę na temat pogmatwanych losów Europy XIX wieku.
