Kobiety średniowiecza (2): Prawdziwa historia Lady Makbet

Figura Lady Makbet w Stratford-upon-Avon (fot. Green Lane , na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported)

Historyczna Lady Makbet miała na imię Gruoch i niewiele więcej można o niej napisać. Sukcesem jest już to, że wiemy, jak się nazywała – jest to pierwsza szkocka królowa znana z imienia. O życiu Gruoch można opowiedzieć praktycznie tylko w jeden sposób – pisząc o nieszczęściach, które spotkały jej najbliższych.

Tragiczną serię rozpoczął jej dziadek Kenneth (Cináed), król Szkocji. Nie da się rozstrzygnąć, czy był nim Kenneth II (zmarły w 995 roku), czy też Kenneth III (zmarły w roku 1005). Obaj zginęli w nieciekawych okolicznościach. Pierwszy z nich został zamordowany, drugi poległ w bitwie ze swoim następcą, Malcolmem II. Można powiedzieć, że w szkockiej rodzinie królewskiej naturalna śmierć była czymś bardzo nienaturalnym. W X wieku tylko jeden monarcha nie został zabity bądź zamordowany, a to tylko dlatego, że w porę abdykował i zamknął się w klasztorze.

Gruoch urodziła się przypuszczalnie około 1005 roku jako córka królewicza Boitego. W nieznanym bliżej czasie poślubiła Gillę Comgáina, earla szkockiej prowincji Mornay. Mąż Gruoch był zamieszany w śmierć swojego stryja i poprzednika, Findláecha, zamordowanego w 1020 roku. O pożyciu małżeńskim Gilli Comgáina i Gruoch nie wiemy nic poza faktem, że doczekali się syna Lulacha. Być może mieli też inne dzieci. Pozostali synowie, jeżeli takowi byli, musieli umrzeć w dzieciństwie. Córki mogły nawet doczekać pełnoletności i mimo to pozostać nieodnotowane w średniowiecznych źródłach.

Moray w dzisiejszych granicach administracyjnych (rys. Eric Gaba , zmodyfikowany przez Alphathona™ , na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported)

Gruoch owdowiała w 1032 roku w dramatycznych okolicznościach. Lapidarna notka w jednym z roczników informuje nas, że jej mąż spłonął (w domyśle: w jakimś budynku) wraz z pięćdziesięcioma ludźmi. Część badaczy sądzi, że za zabójstwem mógł stać Makbet. Był to kuzyn Gilli Comgáina i zarazem syn zgładzonego dwanaście lat wcześniej Findláecha. Chęć pomszczenia ojca mogła być jednym z motywów mordu. To jednak tylko poszlaki. Jedynie dwie rzeczy są pewne – śmierć Gilli Comgáina i ślub wdowy po nim z Makbetem.

Czy Gruoch spotkała wcześniej kuzyna męża? Nie wiemy. Część badaczy sugeruje, że po śmierci ojca w 1020 roku Makbet został wygnany, Gruoch na pewno jednak znała go przynajmniej ze słyszenia. Dlaczego doszło do tego ślubu? Badacze wskazują na realne korzyści, jakie małżeństwo to przyniosło Makbetowi. Po pierwsze, Lulach, syn Gilli Comgáina, był w tym czasie dzieckiem, dlatego jego ojczym mógł bez przeszkód rządzić Mornay pod pretekstem opieki nad pasierbem. Po drugie, w żyłach Gruoch płynęła królewska krew, zaś wydarzenia z lat 1033–1034 sprawiły, że fakt ten zaczął mieć o wiele większe znaczenie, niż wcześniej można byłoby przypuszczać.

Walki bratobójcze w łonie najstarszej szkockiej dynastii, których ofiarą padł między innymi dziadek Gruoch, trwały w najlepsze. W 1033 roku z rąk króla Malcolma II zginął bratanek Lady Makbet. W ten sposób szkocki monarcha stał się ostatnim przedstawicielem dynastii, która wygasła wraz z jego śmiercią 24 listopada 1034 roku.

Kolejnym królem został młodziutki Duncan I, wnuk po kądzieli zmarłego władcy. Dawniej uważano, że także Makbet był wnukiem Malcolma II (i bratem ciotecznym jego następcy), ale brak na to poważniejszych dowodów źródłowych. W takiej sytuacji ślub z Gruoch, wnuczką króla Kennetha (nieważne II czy III), mógł stanowić dobre przygotowanie do wyścigu o szkocką koronę.

Angielski aktor Charles Kean wraz z żoną jako Makbet i Lady Makbet, 1858 rok

Rzeczywiście, Makbet kilka lat później sięgnął po władzę, zabijając 15 sierpnia 1040 roku króla Duncana. W 1045 roku pod Dunkled pokonał Crinana, zięcia Malcolma II i ojca Duncana, co zapoczątkowało kilka lat spokojnych rządów. W 1050 roku król Makbet mógł sobie nawet pozwolić na dłuższą nieobecność w rodzinnym kraju – udał się na pielgrzymkę do Rzymu, rozdając po drodze „złoto jak zboże”. W wędrówce prawdopodobnie towarzyszyła mu żona. O Gruoch wiadomo jeszcze tylko tyle, że wspólnie z mężem dokonała hojnego nadania na rzecz klasztoru w Lochleven. Dzięki wystawionemu przy tej okazji dokumentowi znane jest jej imię, natomiast jej dalsze losy pozostają zagadką. Nie wiadomo, czy dożyła 15 sierpnia 1057 roku, kiedy Makbet zginął w bitwie pod Lumphanan, walcząc z Malcolmem III, synem i mścicielem Duncana I. Kolejnym królem Szkocji został Lulach, syn Gruoch z pierwszego małżeństwa, ale jego rządy były krótkie. 17 marca 1058 roku został zamordowany.

Jeżeli Gruoch w tym czasie jeszcze żyła, można uznać ją za bodaj najnieszczęśliwszą królową jedenastowiecznej Europy. Gwałtowną śmiercią zmarli jej dziadek, bratanek, dwaj mężowie i jedyny syn. Za sprawą przewrotnego losu i Williama Shakespeare’a imię Lady Makbet kojarzy się dziś z kobietą, która miała niewiele wspólnego ze średniowieczną władczynią.

Bibliografia

Źródła:

• Annals of Ulster, [w:] CELT: Corpus of Electronic Texts, [dostęp: 7 listopada 2010], <[http://www.ucc.ie/celt/published/T100001A/]>.

Opracowania:

• Busse Peter E., Koch John T., Lulach, [w:] Celtic culture: a historical encyclopedia, red. John T. Koch, Santa Barbara – Denver – Oxford 2006, s. 1204.
• Marhsall Rosalind K., Scottish queens 1034-1714, East Linton 2003.
• McLuskie Kathleen, „Shakespeare Quarterly”, t. 52, 2001, nr 2, s. 293-296 [rec. Nick Aitchison, Macbeth: Man and Myth, Stroud 1999].
• Robertson E. William, Scotland under her early kings, t. 1, Edinburgh 1862.
• Taylor Simon, The Rock of the Irishmen: an early place-name tale from Fife and Kinross, [w:] West over sea: studies in Scandinavian sea-borne expansion and settlement before 1300: a festschrift in honour of dr Barbara E. Crawford, red. Beverley Ballin Smith, Simon Taylor, Gareth Williams, Leiden – Boston 2007, s. 497-514.
• Veitch Kenneth, The Alliance between Church and State in Early Medieval Alba, „Albion: A Quarterly Journal Concerned with British Studies”, t. 30, 1998, nr 2, s. 193-220.
• Woolf Alex, From Pictland to Alba: 789-1070, Edinburgh 2007.
• Zabieglik Stefan, Zarys historii Szkocji do końca XVIII wieku, Gdańsk 1993.

Artykuły z cyklu Kobiety średniowiecza publikujemy w każdy trzeci wtorek miesiąca.

Redakcja: Roman Sidorski

Korekta: Agnieszka Kowalska