Kimmo Rentola – „Finlandia kontra Stalin” – recenzja i ocena
Kimmo Rentola – „Finlandia kontra Stalin” – recenzja i ocena
Nieliczne bowiem książki, które do tej pory pojawiły się na polskim rynku w kwestii Finlandii w II wojnie światowej, skupiają się głównie na aspekcie militarnym – przedstawieniu wojny zimowej, pomijając (lub pokrótce opisując) niemniej przecież dramatyczną tzw. wojnę kontynuacyjną. Natomiast recenzowana książka wnosi nową jakość. Skupia się bowiem nie tyle na przedstawieniu działań wojennych, ile na opisaniu relacji i działań dyplomatycznych Finlandii w czasie II wojny światowej. W ten sposób polski czytelnik może zrozumieć, jakie problemy do rozwiązania stały przed rządem fińskich socjaldemokratów, którzy zdecydowali się odrzucić żądania terytorialne Józefa Stalina i w efekcie toczyć wojnę o ocalenie suwerenności państwa.
Kilka słów o autorze oraz strukturze pracy. Kimmo Rentola jest profesorem historii politycznej, byłym wykładowcą na uniwersytetach w Turku i Helsinkach. Dziejom XX-wiecznej Finlandii oraz tytułowej tematyce poświęcił on szereg książek i artykułów.
Praca ma układ chronologiczny. W rozdziale pierwszym autor zajął się tematyką wojny zimowej 1939–1940. W drugim zajął się drogą Finlandii do zawarcia pokoju z ZSRR w 1944 r. W rozdziale trzecim poruszył temat planowanego przez Sowietów zamachu stanu w Finlandii w 1948 r. Końcowy rozdział został poświęcony opisowi sytuacji z lat 1950–1951 i ostatecznemu wypracowaniu tzw. „fińskiej trzeciej drogi”.
Kimmo Rentola przenosi nas więc w skomplikowane meandry ówczesnej polityki. Umiejętnie łączy opis działań fińskich dyplomatów z opisem zmian na światowej scenie politycznej. Owo szerokie tło nie jest li tylko dodatkiem. Ale, jak czytelnik dostrzeże w toku lektury, ma esencjonalne znaczenie dla zrozumienia decyzji Finlandii oraz Stalina.
Fiński historyk znakomicie bowiem ukazał, jaki wpływ na radzieckiego tyrana miało postępowanie Anglii i Francji w 1940 r. Nawet nie do końca zdecydowane kroki aliantów (groźba bombardowań Baku i uderzenia z rejonu Turcji przez siły brytyjskie) mocno wstrząsnęły Stalinem i skłoniły go do zakończenia wojny zimowej i podpisania stosunkowo łagodnego dla Finów pokoju. Uważny polski czytelnik dostrzeże również, jaki straszliwy skutek przyniosła polskim oficerom owa skomplikowana sytuacja polityczna z wiosny 1940 r.
Autor dokładnie przedstawił działania fińskie mające na celu wydostanie się z pułapki, jaką okazał się sojusz z Hitlerem. I tu znowu Kimmo Rentola skrupulatnie wykazuje, jak sytuacja międzynarodowa i postawa aliantów wpływały na decyzje Stalina. Czytelnik będzie mógł ujrzeć, jak mocno musieli postarać się i jakim kunsztem wykazać się fińscy politycy pod koniec II wojny światowej, aby zachować suwerenność. Naturalnie niewiele zależało od nich, ale jasno trzeba dodać, że ich spójna postawa i współpraca różnych środowisk miały olbrzymie znaczenie.
Dla polskiego czytelnika niezwykle cenne będą z pewnością ostatnie rozdziały pracy, w którym przedstawione zostały powojenne losy Finlandii i skomplikowane negocjacje toczone z czerwonym carem pod koniec jego życia. Nie były one wcale mniej łagodne ni mniej wyczerpujące. Finowie wykazali się sporą odwagą i uporem, unikając wydawałoby się nieuniknionej katastrofy.
Na pochwałę zasługuje również inny aspekt pracy. Fiński historyk szczegółowo analizuje postępowanie Stalina. Jak wspomniałem wyżej, nie tylko ukazuje wpływ polityki międzynarodowej na radzieckiego tyrana, ale pokazuje również przesłanki, które wpływały na jego postępowanie (stan wiedzy, paranoidalne zachowania – Stalin odrzucał lub ignorował w 1939 r. wnioski swoich agentów i nie doceniał Finów. Po de facto klęsce w wojnie zimowej z kolei przeszacowywał potencjał Finów).
Niezaprzeczalnym atutem pracy jest jej podstawa źródłowa – fiński historyk oparł swoje badania na szerokiej kwerendzie archiwalnej. Wykorzystał on archiwa rosyjskie, szwedzkie, bułgarskie, brytyjskie i oczywiście fińskie. Bazę źródłową uzupełniają liczne edycje źródłowe, pamiętniki oraz prasa. Bibliografia przedmiotu również budzi uznanie. Dzięki temu kwerendzie autor był w stanie zweryfikować wiele wcześniejszych ustaleń, część z nich odrzucając, a część weryfikując.
Kolejną zaletą jest świetny język. Autor pisze językiem klarownym i prostym. Ułatwia to znacząco poruszanie się po meandrach ówczesnej polityki i skomplikowanej sytuacji. Należy tu pochwalić bardzo dobrą pracę Jana Szkudlińskiego.
Po książkę Kimmo Rentoli warto sięgnąć. Polskiemu czytelnikowi recenzowana książka przyniesie szereg nowych faktów. Jest ona bowiem nowatorskim na polskim rynku historycznym ujęciem wojennych i powojennych losów Finlandii. Znacząco ułatwi czytelnikowi zrozumienie wpływu dyplomacji na przebieg wojny. Czytelnik dostrzeże, że wojna jest faktycznie kontynuacją polityki, jak pisał pewien pruski teoretyk wojny.
Jak wspomniałem wyżej, omawiana publikacja przynosi również zniuansowany obraz relacji fińsko-rosyjskich. Fiński historyk dobitnie ukazał, jak olbrzymi wpływ na ówczesną politykę miały nie tylko fakty i racjonalne założenia, ale również osobowość przywódców, ich rojenia i uprzedzenia. Wszystko to w połączeniu z wartką narracją sprawia, że osoba, która sięgnie po książkę nie zawiedzie się, a wręcz przeciwnie – będzie bardzo usatysfakcjonowana.
