Kazimierz Krajewski (red.) – „Obszar Zachodni Zrzeszenia WiN 1945” – recenzja i ocena
Kazimierz Krajewski (red.) – „Obszar Zachodni Zrzeszenia WiN 1945” – recenzja i ocena
W 2018 roku ukazała się praca zbiorowa „Obszar Centralny Zrzeszenia WiN 1945–1947” pod redakcją Tomasza Łabuszewskiego. Autorzy próbowali w niej odpowiedzieć na pytanie o skalę wyzwań, jakie stawiało sobie dowództwo tego najsilniejszego bytu w całej konspiracji antykomunistycznej, a także problemów, z jakimi musiano się mierzyć: dowodzenie, wizje walki przeciwko reżimowi oraz łączność dowództwa ze strukturami w terenie. Instytut Pamięci Narodowej kontynuuje badania nad strukturami WiN-u. Obszar Zachodni to temat kolejnego opracowania.
Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość początkowym okresie dzieliło się na trzy obszary – Centralny, którego siedziba znajdowała się w Warszawie, Południowy z siedzibą w Krakowie oraz Zachodni mający siedzibę w Poznaniu, działający najkrócej, bo jedynie w 1945 roku. I właśnie praca poświęcona ostatniej z nich jest przedmiotem niniejszej recenzji. Redaktorem tej pracy jest warszawski historyk, znawca dziejów podziemia niepodległościowego na ziemiach polskich po II wojnie światowej, Kazimierz Krajewski.
Nadrzędnym celem WiN-u, organizacji stanowiącej kontynuację Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj pod względem struktury i charakteru prowadzonej działalności, było niedopuszczenie do zwycięstwa wyborczego komunistów. Domagano się przy tym opuszczenia przez Sowiety wycofania Armii Czerwonej z ziem polskich, a także zwrócenia Polsce dawnych województw wschodnich. Cel ten zamierzano realizować zarówno metodami politycznymi, jak i za pomocą walki zbrojnej.
Na recenzowany tom składa się trzynaście tekstów napisanych przez specjalistów w większości od lat zajmujących się problematyką działalności podziemia niepodległościowego, w tym kilka sylwetek oficerów związanych z Obszarem Zachodnim WiN. Całość zamyka blisko sześćdziesięciostronicowy aneks zawierający siedem dokumentów o różnym charakterze. Autorzy wyboru, Tomasz Łabuszewski i Kazimierz Krajewski starali się zapewne zasygnalizować w ten sposób zarówno przekrój bazy archiwalnej, jak i rozpiętości zawartych w niej zagadnień.
Do kogo skierowana jest recenzowana publikacja? Przede wszystkim do badaczy i osób mających już pewne pojęcie na temat dziejów powojennej konspiracji. Jednak na tle wielu innych prac zbiorowych, ta ma dość dobrze przemyślaną kompozycję, dzięki której nawet słabiej obeznany odbiorca chcący zapoznać się z tematem, nie zostaje rzucony na głęboką wodę. Pierwszy tekst, napisany przez Bogdana Chrzanowskiego w sposób ogólny charakteryzuje sytuację na Pomorzu i w Wielkopolsce po rozwiązaniu Armii Krajowej, a jeden z końcowych artykułów autorstwa Zdzisława Zblewskiego omawia próby odtworzenia Obszaru Zachodniego przez IV Zarząd WiN.
Badania prowadzone w ostatnich latach nad historią WiN-u dowodzą, że ta niezwykle ważna organizacja była niejednolita pod względem organizacyjnym oraz systemu zarządzania. Z badań tych wyłania się zarówno obraz ofiarnego poświęcenia w starciu z narzuconym systemem prowadzonej przez wybitnych konspiratorów i wielkich patriotów, ale także wewnętrzne konflikty, odmienne wizje prowadzenia walki, a nawet wzajemne animozje. Godne podkreślenia jest, że autorzy niniejszego tomu bynajmniej nie unikają kontrowersyjnych zagadnień zahaczających o sferę ambicjonalną stanowiącą wydatne podłoże tarć między uczestnikami oporu. Nie umniejsza to jednak szlachetności i oddania dla sprawy poszczególnych żołnierzy, ale pokazuje ich zwyczajne, ludzkie oblicze. Na to z całą mocą zwracają uwagę autorzy.
Każda praca zbiorowa ma swoje ograniczenia. Tak też jest w przypadku „Obszaru Zachodniego Zrzeszenia WiN 1945”. Autorzy artykułów zamieszczonych na jego kartach stworzyli wprawdzie dobry i satysfakcjonujący szkic do portretu, ale ich obserwacje i ustalenia – choć stanowią przeważnie zamkniętą opowieść, to jednak stanowią swego rodzaju „samotne wyspy”. Tak jest przy okazji wartościowych skądinąd artykułów, które omawiają poszczególne element struktury WiN. Otóż czytając te teksty miałam wrażenie, że brakuje jakiegoś spoiwa wyjaśniającego współzależności między nimi. Dowodzi to wyraźnie, że tak szerokie zagadnienie zasługuje już na monografię opartą o najnowsze wyniki badań i ujmującą je w sposób całościowy.
Pracę „Obszar Zachodni Zrzeszenia WiN 1945” pod redakcją Kazimierza Krajewskiego należy polecić jednak nie tylko historykom i pasjonatom powojennej historii Polski, ale szerszemu kręgowi odbiorców (jednak mającemu już pewną wiedzę na ten temat). A dzieje WiN-u oraz ludzi tworzących tę organizację bez wątpienia zasługują na naszą pamięć.
