Karolina Wigura – „Wina Narodów” – recenzja i ocena

Autorka książki jest socjolożką i adiunktem w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmuje się problemami związanymi z pamięcią społeczną i tożsamością w teorii społecznej i politycznej. Jest członkiem redakcji tygodnika internetowego „Kultura Liberalna”, a jej teksty ukazywały się m.in. w „Gazecie Wyborczej”, „Dzienniku” i „Tygodniku Powszechnym”.

„Wina narodów” dotyczy problemów związanych z przebaczeniem i pojednaniem, głównie w sferze publicznej. Główną osią książki są wątki związane z przebaczeniem lub nieprzebaczeniem zbrodni z okresu drugiej wojny światowej. Ich wyjątkowość, a także przemiany, jakie nastąpiły w Europie po 1945 roku sprawiły, że przebaczenie stało się częścią języka polityki. Jednakże autorka nie ogranicza się tylko do przykładów europejskich, przywołując także inne, jak na przykład Komisję Pojednania w RPA po 1994 r.

Mimo tego, że książka porusza tematy z zakresu filozofii, socjologii i historii w różnych stopniach zaawansowania, autorce udało się uniknąć pułapki hermetyczności i zagubienia czytelnika w fachowym języku. Praca jest zrozumiała nawet dla osób bez gruntownego przygotowania teoretycznego, a jednocześnie nie oznacza to wcale, że pozbawiona jest głębokich przemyśleń. Niewątpliwie, nie jest to lektura lekka, którą można przeczytać w jeden wieczór. Ale także nie powinna ona odstraszać mniej wprawionych czytelników.

Wielkim atutem książki jest jej spójność. Zasadniczo, jest ona podzielona na cztery części. Na początku autorka zaznajamia nas z teoretycznymi i praktycznymi zjawiskami związanymi z pamięcią, przebaczeniem, skruchą oraz ich instytucjonalizacją w powojennej Europie. Po tym wstępie autorka omawia konkretne przykłady, których treść jest celnie skrócona w podtytule: „Przebaczenie jako strategia prowadzenia polityki”. Przybliżone zostają, m. in., okoliczności i skutki uklęknięcia Willy’ego Brandta przed pomnikiem Bohaterów Getta. W trzeciej części autorka przybliża czytelnikom dorobek głównych myślicieli XX w., zajmujących się problemem przebaczenia win, pisząc m.in. o Hannah Arendt czy Karlu Jaspersie. Wreszcie ostatnią częścią książki stanowi aneks, w którym zawarto wszystkie ważniejsze dokumenty, takie jak na przykład Orędzie biskupów polskich z roku 1965. Wszystkie elementy następują po sobie w logicznej kolejności, co uławia ich zrozumienie.

Przy ocenianiu wartości merytorycznej książki nie da się nie zwrócić uwagi na fakt, iż jest to praca głęboko przemyślana. Autorka nie kryje się ze swoimi opiniami, śmiało polemizując z tezami innych teoretyków i praktyków przebaczenia. Przy okazji, za każdym razem wyraźnie podkreśla, co jest jej przemyśleniem, a co zaczerpnęła od innych autorów. Szczególnie zauważalne jest to w trzeciej części pracy, gdzie dzięki rozsądnej prezentacji kolejnych tez i teorii, uważny czytelnik nie powinien mieć problemu ze zrozumieniem nawet tych bardziej zawiłych przemyśleń.

W przypadku tego typu prac edycja nie jest sprawą pierwszorzędną, acz warto zwrócić na nią uwagę. Książka jest wydana solidnie, w twardej oprawie. Ilustrowana zaś jest jedynie nielicznymi zdjęciami omawianych myślicieli i badaczy. Trudno mi to jednak uznać za wadę recenzowanej pozycji.

Polecam każdemu, kto choć raz zastanowił się choć chwilę nad tym, jaki sens mają uroczyste pojednania głów państw i czy ich gesty cokolwiek zmieniają.

Redakcja: Michał Przeperski