Jarosław Hrycak – „Prorok we własnym kraju” – recenzja i ocena

Biograf proroka

Biografia Iwana Franki wyszła spod pióra ukraińskiego historyka Jarosława Hrycaka, profesora Instytutu Badań Historycznych Uniwersytetu Lwowskiego oraz Ukraińskiego Uniwersytetu Katolickiego. Hrycak wykładający między innymi na: Uniwersytecie Środkowoeuropejskim w Budapeszcie, Uniwersytecie Harvarda i Columbia, jest autorem takich pozycji jak, miedzy innymi „Ukraina. Przewodnik Krytyki Politycznej” oraz „Historia Ukrainy 1772–1999: Narodziny nowoczesnego narodu”. Ten erudyta, swobodnie porusza się również w zagadnieniach nie związanych z historią, na przykład z dzieciny literatury polskiej, czy niemieckiej.

Wydanie

Wszystkie trzy pozycje, wydane zostały w tym samym dużym formacie tj. 16,5 x 23,5 cm, co powoduje ich lekką nieporęczność. Niewygodę rekompensuje jednak wysoki poziom edytorski. Książka jest wykonana porządnie, tak że nawet przy intensywnym czytelnictwie nie widać poważniejszych uszczerbków. Również niezwykle wysoko należy ocenić pracę redaktorską, przez którą nie prześlizgnęły się literówki ani inne błędy.

Słowo o proroku i jego kraju

Książka może wydać się dla Czytelnika mało zachęcająca z dwóch powodów. Po pierwsze z powodu objętości tj. ponad pięćset stron dużego formatu, po drugie ze względu na dość wysoką cenę: 60 złotych. Pozorne to jednak problemy, bowiem zarówno cena, jak i objętość są w pełni uzasadnione. Hrycak już we wstępie uprzedza jakiego rodzaju książkę napisał. Mikrohistoria biografii Franki ma być soczewką dla makrohistorii Ukrainy drugiej połowy XIX wieku. Konieczność przedstawienia kontekstu polityczno-społecznego przy opisywaniu życia poety, zwiększa objętość książki. Niemożliwością było ją przedstawić w sposób krótszy.

Koncepcja jaką przyjął Hrycak może wydać się, w pierwszej chwili dziwna. „Prorok we własnym kraju” nie jest bowiem biografią całego życia Franki, a jedynie jego połowy. Czytelnik jednak dosyć szybko zaczyna rozumieć taki wybór autora. Życie poety, jest pretekstem do opisu historii Ukrainy. Przedstawienia przemian jakich doświadczyła Galicja w drugiej połowie wieku XIX oraz politycznych burz jakie przetoczyły się przez te ziemie – zaczątków myśli które zebrały swoje żniwo już w wieku XX. Hrycak przedstawia sadzonki idei z których wyrosły późniejsze nacjonalistyczne organizacje. Ważnym aspektem jest pokazanie ich ścisłego powiązania z socjalizmem.

Nie jest to jednak panorama zupełna, nie da się ukryć, że brakuje w niej ugrupowań najbardziej radykalnych, niemniej jest to i tak książką rozjaśniająca historię zachodniej Ukrainy

Wielką zaletą książki są liczne przytaczane albo wspomniane utwory poety, a także konteksty ich powstawania oraz reakcja publiki na nie. Pozwala to na zapoznanie się z twórczością Franki na poziomie pozwalającym na swobodną rozmowę na temat dzieł poety. Zestawienie prac Franki z jego życiem jest o tyle istotne, że pozwala na zrozumienie miedzy tymi dwoma strefami. Na przykład tego, że wiele z opowiadań to wariacja na temat przeżyć poety. Niejako opisanie możliwości jakimi mogły potoczyć się losy poety. Dobrym obrazem tej zależności, jest jedno z opowiadań szkolnych, w którym uczeń, umiera po tym jak zostaje pobity przez nauczyciela. Inspiracji do tego dały France własne przeżycia.

Język i forma biografii

Teoretycznie „Prorok” to książka sensu stricte historyczna i teoretycznie powinna być ona nudna, tak aby odstraszyć czytelnika nie przywykłego do akademickich rozpraw. Teoretycznie powinna taka być. Jednak pozycja Hrycaka nie chce być pozycją nudną i przytłaczająca i pomimo swojej objętości czyta się ją przyjemnie i szybko. Co więcej autor wciąga w zawisłości historii Ukrainy w taki sposób, że pragnie się zgłębić temat. Trzeba jednak pamiętać, że nie jest to w żądnym wypadku pozycja rekreacyjna, a biografia Franki jest poważną publikacją naukową, napisaną jednak z lekkością.

Publikację podzielono na siedemnaście rozdziałów, cześć związanych bezpośrednio z biografią poety np. „Franko i jego kobiety”, „Na czele ruchu socjalistycznego”, jak również raczej opowiadające o samej Ukrainie i przez to odnoszące się do Iwana Franki np. „Czy chłopi mieli ojczyznę?”. Całość prezentuje się w sposób przejrzysty, zapewniający tym większą przyjemność Czytelnikowi.

Siedemdziesiąt dwie strony – tyle liczą w książce Hrycaka zestawienia tabel i bibliografia. W pierwszej części Czytelnik dostanie do rąk czternaście tabel z informacjami takimi jak: religijny skład ludności Galicji, stosunek nieślubnych dzieci do ogółu urodzonych dzieci, czy też geografia publikacji utworów Iwana Franki. Bibliografia to z kolei pełne kompendium źródeł zarówno do pracy na temat Franki jak i na temat historii Ukrainy.

Summa

Jeżeli ktoś interesuje się Ukrainą, koniecznie powinien zaopatrzyć się w książkę Hrycaka. Jeżeli ktoś nie zdradza takich zainteresowań, też może, bo dzięki temu lepiej zrozumie otaczającą go rzeczywistość. Książka ważna i potrzebna, otwierająca szerokie pole do przemyśleń.

Redakcja: Michał Przeperski