Jan Karski, Maciej Wierzyński – „Emisariusz. Własnymi słowami” – recenzja i ocena

Jego wojenna działalność wykraczała poza obowiązki wynikające z podjętej funkcji. Można wręcz uznać, że ryzyko, jakie podejmował, wchodząc do getta i obozu, było nierozsądne, ponieważ wystawiało go na dodatkowe niebezpieczeństwo. Jednak bez tego nie mógłby zawieźć Anglikom i Amerykanom wiarygodnej relacji.

Dzięki wywiadowi przeprowadzonemu przez Macieja Wierzyńskiego z Janem Karskim dowiadujemy się rzeczy, które są niezwykle ważne dla każdego, kto zajmuje się Polskim Państwem Podziemnym i Rządem RP na uchodźstwie. Stanowią też odbicie relacji pomiędzy poszczególnymi stronnictwami wewnątrz podziemnych struktur państwowych.

Wywiad był zrealizowany jako nagranie dla polskiej sekcji Głosu Ameryki. Jego transkrypcja zaprezentowana w niniejszej książce oddaje styl wypowiedzi Jana Karskiego. Zarejestrowana rozmowa jest prowadzona w bardzo przystępny sposób. Narracja jest spójna, wydarzenia, poza licznymi odwołaniami, są przedstawiane chronologicznie.

Wypowiedź Karskiego charakteryzuje się skromnością w przestawianiu własnej roli w prezentowanych wydarzeniach. Ponadto opinie na temat poszczególnych działaczy, zarówno wojskowych jak i politycznych, są przedstawione bardzo obiektywnie. Jest to szczególnie widoczne przy postaciach, którym Karski sprzyjał. Tak chłodna, rzeczowa relacja kłóci się z sugerowaną sympatią bądź antypatią w stosunku do wspominanych osób. Unika on też krytyki, o którą niezwykle łatwo było w pełnym konfliktów środowisku polskich emigrantów.

Przeprowadzony przez Macieja Wierzyńskiego wywiad rzeka jest relacją bardzo istotną dla badaczy emigracji i podziemnych struktur państwowych okupowanej Polski. Rzuca on światło na wzajemne stosunki panujące pomiędzy poszczególnymi działaczami i ugrupowaniami, a także na stosunek Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych do sprawy polskiej i eksterminacji narodu żydowskiego. Wspomnienia Karskiego nie tyle pokazują jego rolę jako kuriera z okupowanego kraju, ile obrazują sposób przekazywania i odbierania wiadomości przez poszczególnych ludzi, co jest niezwykle ważne w badaniu wydarzeń dotyczących terytorium okupowanej Polski.

Postać Jana Karskiego w dwójnasób ukazuje także ignorancję, która cechuje rządzących Stanami Zjednoczonymi. Najpierw pokładali oni zaufanie w Stalinie, a gdy w kwietniu tego roku Jan Karski został pośmiertnego odznaczony przez Baracka Obamę Medalem Wolności, prezydent wspomniał o „polskich obozach” wbrew temu, o czym świadczył sam odznaczony.

Książka jest przygotowana bardzo dobrze. Tekst jest wzbogacony kopią nagranego wywiadu i licznymi zdjęciami i fotografiami. Cena jest dosyć wysoka, aczkolwiek wynika ona z jakości wydania i wydaje się nie być wygórowana. Publikację można śmiało polecić każdemu czytelnikowi, który chce poznać szczegóły dotyczące roli, jaką pełnił Jan Karski podczas II wojny światowej i w latach bezpośrednio po niej.

Pozostaje mi tylko życzyć owocnej lektury.

Zobacz też:

• Wiesław Zdziabek – „Polska Walcząca 1939–1945”;
• Dariusz Baliszewski - „Trzecia strona medalu”;
• Działania polskiej dyplomacji od stycznia 1934 do marca 1939 roku.

Redakcja i korekta: Agnieszka Kowalska