Ian Kershaw - „Hitler, Niemcy i ostateczne rozwiązanie” – recenzja i ocena
Osoby profesora Iana Kershawa, autora monumentalnej, trzytomowej biografii Adolfa Hitlera nie trzeba chyba nikomu przedstawiać. Kershaw - znany z wielu prac dotyczących historii II wojny światowej, a w szczególności III Rzeszy - po wydanej ostatnio nakładem wydawnictwa Znak książki „Punkty zwrotne” i wydawnictwa Replika pracy „Mit Hitlera” (zresztą wysoko ocenionej przez recenzenta Histmaga) serwuje nam za pośrednictwem Domu Wydawniczego Rebis książkę: „Hitler, Niemcy i ostateczne rozwiązanie”. Tak się akurat złożyło, iż miałem niebywała przyjemność ją przestudiować.
Właściwie książkę tworzy zbiór prac i artykułów profesora Kerhawa, w których skupia się na zagadnieniu władzy Adolfa Hitlera, nazistów, ich wpływu na społeczeństwo niemieckie oraz odpowiedzialności za eksterminację narodu żydowskiego w samych Niemczech oraz w krajach okupowanych. Autor swoje artykułu podzielił na cztery rozdziały, z których każdy skupia się na innym zagadnieniu.
Rozdział pierwszy to próba przedstawienia postaci i antysemityzmu samego Hitlera oraz odpowiedzi na pytanie, jaki on sam miał wpływ na postawę swych podkomendnych i zwolenników oraz na sam proces mordowania milionów ludzi. Porównuje przy tym opinie i publikacje innych badaczy problemu. Stara się również nakreślić w podobny sposób, kiedy można mówić o początku Holocaustu, przytacza różne plany pozbycia się Żydów z III Rzeszy, łącznie z tym o wywózce na Madagaskar, czy całkowitym przesiedleniu na wschodnie, podbite tereny ZSRR.
Rozdział drugi jest – jak dla mnie - najciekawszym. Kershaw opisuje postawy społeczeństwa niemieckiego do Żydów oraz represji wobec nich. Nie unika także problemy postawy Niemców wobec samej partii nazistowskiej i rządów narodowych socjalistów w III Rzeszy i to wszystkich klas społecznych: od inteligencji, mieszczan, robotników oraz chłopów, duchowieństwa katolickiego i protestanckiego, jak również samych nazistów i byłych nazistów, którzy z takich lub innych powodów porzucili ten ruch. Ukazuje również problemy władz III Rzeszy z samym społeczeństwem, które w niektórych regionach i klasach społecznych takich jak chłopi nie chcieli „chłonąć ideałów” oraz polityki Rzeszy, również tej gospodarczej. Pokazuje różnorodne postawy Niemców wobec prześladowania współobywateli narodowości żydowskiej, które jak w każdym narodzie były różnorodne od kompletnej akceptacji, częściowej akceptacji po jej odrzucenie i pomoc prześladowanym. Na podstawie raportów partyjnych, Gestapo czy Służby Bezpieczeństwa Rzeszy i SS przytacza duchownych różnych wyznań, którzy otwarcie wśród swych wiernych mówią o ich odpowiedzialności za to, co się dzieje i potępiają politykę nienawiści, ale i takich, którzy bezkrytycznie popierali taką politykę oraz sami wzywali do pozbycia się „zbrodniczych współobywateli”. Przedstawia zwykłych obywateli, którzy głośno lub ukradkiem potępiali to, co się dzieje i występowali w obronie, nie tylko Żydów, ukazuje również powolne łamanie i zobojętnianie części Niemców na los ich współobywateli. Są również i takie przykłady jak byłego członka NSDAP, który później ukrywał Żydów i pomógł im w ucieczce. Autor jednak nie szczędzi również analizy, jak już wspomniałem zobojętniania i „zwyczajności zbrodni”. W wielu wypadkach też zdarzało się tak, że ludzie stawali się antysemitami „ponieważ fascynował ich nazizm, a nie odwrotnie”.
Dalszy rozdział to rozprawa z Holocaustem w historiografii światowej. W końcu badania nad tym problemem zaczęły się zaraz po upadku III Rzeszy i jak doskonale widać trafiają do dziś.
Rozdział ostatni – czwarty - to analiza wyjątkowości samego nazizmu w historii Niemiec i świata, ale jest to również niejako przestroga. Kershaw pokazuje wojny i przemoc a także ludobójstwa po 1945 roku i pokazuje wiele cech wspólnych i przestrzega przed powtórką jak również pokazuje, że wiele razy ten system nienawiści i zabijania, a raczej próby mordowania całych społeczności i narodów już się powtórzyły i to pod nosem cywilizowanego świata.
Książka profesora Iana Kershawa jest - jak każda jego praca - wybitna i kompleksowa. Momentami nie jest to lektura prosta, a zmuszająca do refleksji i zastanowieniu. Dla zainteresowanych problematyką może być inspiracją do dalszej lektury. Stąd też, z pełna odpowiedzialnością, wystawiam tej książce najwyższą ocenę.
