I. Grabska, D. Wasilewska – „Lekcja historii Jacka Kaczmarskiego” – recenzja i ocena

Książka skupia się na analizie 32 wierszy, z których każdy zestawiony jest z odpowiednim dziełem sztuki. Zarówno wiersz, jak i obraz są datowane. Obrazy są opatrzone dodatkowymi informacjami dotyczącymi techniki, w której są wykonane, oraz miejsca, gdzie się znajdują. W lepszym zrozumieniu utworów pomagają komentarze: historyczno-plastyczny oraz literacki. Pierwszy z nich przybliża sylwetkę malarza i okoliczności, w jakich powstał obraz, wpisując go w szerszy kontekst prądów panujących w danym okresie historii sztuki; zawiera również dość drobiazgową analizę obrazu, która pozwala dostrzec detale. Z kolei komentarz literacki dotyczy problematyki, języka oraz wersyfikacji wierszy. Publikacja została w sposób przejrzysty podzielona na dwie części: malarstwo obce oraz malarstwo polskie. Całość zamyka epilog będący bardzo wnikliwą analizą piosenki „Sąd nad Goyą” z albumu „Dwie skały”.

Warto zwrócić uwagę na fakt, że w książce zostały zaprezentowane nie tylko starsze i często przywoływane utwory: „Stańczyk” czy „Encore, jeszcze raz”, ale również mniej znane wiersze, takie jak na przykład „Kobieta trzymająca wagę”, który powstał w 2003 roku. Dzięki temu nawet osoby posiadające dobrą orientację w twórczości Kaczmarskiego mają okazję zapoznać się z nowymi tekstami. Zgodnie z zapowiedzią zamieszczoną w tytule, spojrzenie na dzieła zdominowane jest przez perspektywę historyczną, jednak autorka interpretacji zwraca również uwagę na intertekstualność utworów (analizując „Upadek Ikara”). Wykazuje się również szeroką znajomością tekstów Kaczmarskiego, podając tytuły innych wierszy, które poruszają podobną tematykę, na przykład wymienia utwory dotykające problematyki żydowskiej przy okazji analizy „Birkenau”.

Dużą zaletą pracy jest fakt, że interpretacje uwypuklają również bardziej uniwersalną wymowę tekstów, która nie jest związana z kontekstem historycznym:

Piosenka [„Wojna postu z karnawałem”] okazała się na tyle uniwersalna i znacząca, że stała się tytułem całego cyklu wydanego na płycie w 1992 r. i zachwyca słuchaczy do tej pory, choć jej lokalne konteksty polityczne przestały być czytelne” (s. 97).

Należy jednak stwierdzić, że analizy obrazów oraz wierszy nie są adresowane do osób będących ekspertami w danej dziedzinie; mają charakter popularnonaukowy. Język komentarzy nie nastręcza trudności, jest jasny i przejrzysty; bardziej specjalistyczne terminy, np. ekfraza zostały objaśnione w nawiasach.

Przyjemność płynącą z obcowania z twórczością Kaczmarskiego oraz dziełami malarskimi zwiększa jakość wydania: książka ma charakter albumowy, posiada twardą oprawę, a zamieszczony w niej tekst oraz ilustracje zostały dobrze rozplanowane. Dodatkowo analizę obrazów ułatwiają odnośniki w tekście, które wskazują na właśnie omawiany, wyodrębniony fragment dzieła. Co więcej, do książki dołączona jest płyta CD z piosenkami Jacka Kaczmarskiego, stanowiąca istotny atut tego wydania. Odbiorca może nie tylko analizować tekst, ale również ma okazję usłyszeć piosenkę. Jest to pewna innowacja w stosunku do wcześniejszych analiz, które najczęściej zestawiały wiersz z obrazem (np. analizy wierszy Kaczmarskiego zamieszczone w pracy Aliny Biała, „Literatura i malarstwo. Korespondencja sztuk”). Wszystkie te czynniki sprawiają, że moim zdaniem książka warta jest swojej ceny.

Myślę więc, że „Lekcja historii Jacka Kaczmarskiego” jest lekturą godną polecenia przede wszystkim tym, którzy dopiero zaczynają poznawać twórczość poety, gdyż znajdą oni interesujące omówienie wielu istotnych utworów – zarówno wczesnych, jak i tych stworzonych niedługo przed śmiercią Jacka Kaczmarskiego. Warto jednak zaznaczyć, że również osoby, które od lat obcują z tymi utworami, mogą wzbogacić swoje spojrzenie na nie przez dokładniejsze poznanie obrazu będącego inspiracją dla twórcy oraz poznać nowe, mniej eksponowane wiersze.

Zobacz też:

• Jacek Kaczmarski — poetycka pamięć o stanie wojennym;
• Almanach Kaczmarskiego;
• Muzyka Opozycji – Jacek Kaczmarski;
• Rasta Kaczmarski?;
• Rocznica urodzin barda.

Redakcja i korekta: Agnieszka Kowalska