Historia NATO: kiedy powstało, jak je rozszerzano?

Impulsem do zawiązania szerszego sojuszu militarno-politycznego, były napięcia między USA i państwami Europy Zachodniej a ZSRR. Po II wojnie światowej w Europie Zachodniej ograniczano liczebność sił zbrojnych, podczas gdy zupełnie inna tendencja była widoczna w Związku Radzieckim, który dodatkowo rozmieszczał własne jednostki w państwach zależnych. Rosnące napięcia w ramach zimnej wojny (m.in. praski zamach stanu z 1948 roku, czy blokada Berlina w latach 1948-1949) skłoniły państwa europejskie do poszukiwania formatu, który zapewni im bezpieczeństwo. Wcześniejsze umowy międzynarodowe między poszczególnymi krajami Starego Kontynentu (traktat z Dunkierki, traktat brukselski) stworzyły solidne podstawy do porozumienia, które było podstawą powołania NATO. Traktat Północnoatlantycki podpisano 4 kwietnia 1949 roku w Waszyngtonie.

Historia NATO: jak było na początku?

Wśród sygnatariuszy znalazło się 12 państw. Były to: Belgia, Dania, Francja (od drugiej połowy lat 60. do połowy lat 90. XX wieku realizowała politykę niezależności od dowództwa NATO), Holandia, Islandia, Kanada, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i Włochy. Najsilniejszą pozycję podczas ustalania kształtu traktatu miały USA, Kanada i Wielka Brytania, a niektóre z państw zaproszono do rozmów dopiero na późniejszym etapie tworzenia dokumentu. Warto pamiętać, że wizja NATO jeszcze przed podpisaniem traktatu, różniła się wśród poszczególnych państw. Wielka Brytania nalegała, by sojusz nie liczył wielu członków, był silny i wolny od zobowiązań wobec państw peryferyjnych, zaś Stany Zjednoczone liczyły na włączenie do Paktu krajów narażonych na agresję ze strony ZSRR. Ostatecznie wypracowane porozumienie liczy 14 artykułów, które – jak wskazuje Maciej Marszałek – wyznaczały zasady współpracy, cele wspólnych działań czy zakres obronności na terenie państw członkowskich. W dyskusji najczęściej przywoływany jest artykuł 5, dotyczący wsparcia udzielanego przez państwa sprzymierzone. Jego pełna treść brzmi następująco:

Strony zgadzają się, że zbrojna napaść na jedną lub więcej z nich w Europie lub Ameryce Północnej będzie uznana za napaść przeciwko nim wszystkim i dlatego zgadzają się, że jeżeli taka zbrojna napaść nastąpi, to każda z nich, w ramach wykonywania prawa do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony, uznanego na mocy artykułu 51 Karty Narodów Zjednoczonych, udzieli pomocy Stronie lub Stronom napadniętym, podejmując niezwłocznie, samodzielnie jak i w porozumieniu z innymi Stronami, działania, jakie uzna za konieczne, łącznie z użyciem siły zbrojnej, w celu przywrócenia i utrzymania bezpieczeństwa obszaru północnoatlantyckiego. O każdej takiej zbrojnej napaści i o wszystkich podjętych w jej wyniku środkach zostanie bezzwłocznie powiadomiona Rada Bezpieczeństwa. Środki takie zostaną zaniechane, gdy tylko Rada Bezpieczeństwa podejmie działania konieczne do przywrócenia i utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.

Historia NATO: jak rozwijał się sojusz?

Jeszcze w czasach zimnej wojny NATO rozszerzało się i to aż trzykrotnie. W 1952 roku w skład sojuszu weszła Grecja i Turcja, a trzy lata później RFN. Ostatnim z państw zachodnich, które dołączyły do NATO przed 1989 rokiem była Hiszpania (1982).

Rozpad ZSRR i transformacja większości państw byłego bloku wschodniego zmieniły układ sił politycznych w Europie i na świecie. Od tego czasu mówi się o końcu zimnej wojny, a bezpośrednie zagrożenie konfrontacją mocarstw przestało być wówczas tak prawdopodobne. Zmieniła się też koncepcja strategiczna NATO, która oprócz podstawowych ustaleń związanych z odstraszaniem i obroną przed potencjalnymi atakami na państwa członkowskie, stała się narzędziem szeroko rozumianej współpracy. Wśród problemów, przed którymi stanęło NATO, znalazły się m.in. kwestie konfliktów etnicznych, zagrożenia związane z rozprzestrzenianiem broni chemicznej, biologicznej i nuklearnej, a po 11 września 2001 roku, także akty terroryzmu.

W 1997 roku podjęto decyzję o zaproszeniu kolejnych państw do rozmów w sprawie przystąpienia do NATO. Ich pokłosiem było wejście w siły sojuszu Czech, Polski i Węgier w marcu 1999 roku. Tym samym po raz pierwszy w historii NATO, w skład państw członkowskich weszły kraje będące dawniej członkami Układu Warszawskiego.

Kolejne rozszerzenie struktur NATO przypadło na 2004 rok, kiedy pod koniec marca protokoły akcesyjne podpisały: Bułgaria, Estonia, Litwa, Łotwa, Rumunia, Słowacja i Słowenia. 1 kwietnia 2009 roku w skład sojuszu weszły: Albania i Chorwacja.

Po raz siódmy siły Sojuszu Północnoatlantyckiego rozszerzono w 2017 roku za sprawą akcesu Czarnogóry. Ostatni raz grono państw członkowskich NATO powiększyło się w 2020 roku, gdy do paktu przystąpiła Macedonia Północna.

Obecnie NATO liczy 30 państw, a drzwi do sojuszu pozostają otwarte dla kandydatów, którzy gotowi są realizować założenia traktatu i wpływać na bezpieczeństwo członków porozumienia. Chęć wstąpienia do sojuszu ogłosiły: Bośnia i Hercegowina, Finlandia, Gruzja, Szwecja oraz Ukraina.

Polecamy e-book: „Czerwone mundury. Armia Brytyjska w czasach wojny o niepodległość USA”

Bibliografia:

• M. Marszałek, Ewolucja Sojuszu Północnoatlantyckiego i jej wpływ na bezpieczeństwo międzynarodowe, [w:] Bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe wobec wyzwań współczesnego świata (red.) M. Marszałek, W. Kitler, Warszawa 2014, s. 10-31.

Netografia:

Czym jest NATO? [w:] nato.int (dostęp: 5.03.2023)

Enlargement and Article 10 [w:] nato.int (dostęp: 5.03.2023)

Founding treaty [w:] nato.int (dostęp: 5.03.2023)

NATO w trakcie transformacji [w:] nato.int (dostęp: 5.03.2023)