Hadrian Kryśkiewicz – „Klęski militarne oraz ich powetowanie w ideologii zwycięstwa państwa rzymskiego…” – recenzja i ocena
Hadrian Kryśkiewicz – „Klęski militarne oraz ich powetowanie w ideologii zwycięstwa państwa rzymskiego…” – recenzja i ocena
Dzieje Imperium Romanum wypełniają spektakularne zwycięstwa, dzięki którym Rzymianie podbili ogromne obszary starożytnego świata i na kilkaset lat stali się siłą dominującą sąsiednie ludy i plemiona. Nie wszystkie jednak kampanie rzymskie kończyły się sukcesami, a wśród niepowodzeń i potknięć łatwo wskazać te, które można określić mianem całkowitej klęski. Zaliczamy do nich chociażby porażkę pod Kannami, klęskę pod Carrhae czy unicestwienie legionów Warrusa w Lesie Teutoburskim. Historyczny sukces państwa rzymskiego oraz wpływ, jaki starożytny Rzym miał na kulturę europejską oraz historię większości krajów Starego Kontynentu powodował, że zdecydowanie większą uwagę poświęcano w literaturze zwycięstwom i triumfom legionistów walczących w służbie Wiecznego Miasta.
Na szczęście pojawiają się również prace, które prezentują inną optykę i koncentrują się na zagadnieniu rzymskich klęsk, ich wykorzystywaniu w propagandzie oraz powetowaniu. Książką, która wpisuje się w ten nurt jest najnowsza publikacja Hadriana Ludwika Kryśkiewicza, zatytułowana „Klęski militarne oraz ich powetowanie w ideologii zwycięstwa państwa rzymskiego u schyłku republiki i w pierwszym stuleciu cesarstwa”. Jest ona oparta na pracy doktorskiej autora, która nosiła tytuł: „Obraz klęski militarnej w rzymskiej ideologii zwycięstwa. Restytucje znaków legionowych oraz problematyka jeńców w świetle źródeł literackich i ikonograficznych w okresie pryncypatu”. Trafiła do rąk czytelników nakładem wydawnictwa Inforteditions w roku 2021.
Hadrian Ludwik Kryśkiewicz (ur. 1991) jest z wykształcenia historykiem i kulturoznawcą. W 2019 roku uzyskał tytuł doktora nauk humanistycznych w zakresie historii na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Szczecińskiego. Obok wspomnianego już doktoratu, także pracę magisterską (opublikowaną pod tytułem „Signa recepta w starożytnym Rzymie 20 roku przed Chrystusem: kontekst polityczny i ideologiczny sukcesu”) poświęcił tematyce utraconych i odzyskanych znaków legionowych. Można zatem stwierdzić, że całą swoją karierę naukową skoncentrował wokół konkretnego zagadnienia, precyzyjnie określając swoje zainteresowania badawcze.
Skupmy się na chwilę na strukturze pracy. Omawiana książka posiada bardzo przejrzysty układ: składa się z wstępu, pięciu rozdziałów (podzielonych wewnętrznie na mniejsze jednostki), zakończenia, bardzo bogatego zestawu rycin i fotografii (liczącego 65 elementów) oraz obszernej (ok. 40 stron) bibliografii. Wstęp jest bardzo rozbudowany. Autor precyzyjnie nakreśla w nim ramy chronologiczne swojej pracy, obejmujące ostatnie dziesięciolecia republiki oraz I wiek n.e. (rządy dynastii julijsko-klaudyjskiej i flawijskiej), prezentuje i definiuje pojęcia, które pojawiają się na kartach pracy (np. propaganda, ideologia zwycięstwa), przedstawia dorobek naukowy swoich poprzedników, badających ten lub pokrewne tematy oraz charakteryzuje bazę źródłową. W tej ostatniej Autor orientuje się znakomicie. Przytacza zarówno dzieła literackie (historyczne jak i literaturę piękną), powołuje się na zabytki epigraficzne i numizmatyczne.
W niektórych miejscach dokonuje nawet prób autorskiego przekładu źródeł z oryginalnego języka, co również zasługuje na uznanie. Należy podkreślić, że Kryśkiewicz oparł się na ogromnej ilości opracowań, wśród których raczej nie ma rażących braków. W odniesieniu do przedstawień barbarzyńców (a zwłaszcza Germanów) w sztuce rzymskiej, można by ją było uzupełnić o prace C. Heitza (Die Guten, die Bösen und die Hässlichen - Nördliche 'Barbaren' in der römischen Bildkunst, 2009), K. Krierera (Antike Germanenbilder, 2004) czy chociażby I. Ferrisa (Enemies of Rome. Barbarians through Roman Eyes, 2000). Nie są to jednak braki nadto widoczne, gdyż wskazane pozycje zostały zastąpione innymi o podobnej tematyce.
Rozdział I poświęcił Kryśkiewicz tematyce znaków wojskowych (signa militaria). To właśnie utrata owych emblematów stała się w literaturze wyznacznikiem powagi klęski militarnej, dlatego też zasadnym było dokładne ich omówienie. Zagadnienia porażek wojennych Rzymian i ich powetowania w sferze militarnej i propagandowej zajmują rozdziały II-V. W zakończeniu zawarte zostało przejrzyste podsumowanie całego wywodu oraz zaprezentowane poczynione na bazie analizy materiału źródłowego wnioski.
Praca sama w sobie jest niezwykle interesująca i wypełnia pewnego rodzaju lukę na polskim rynku wydawniczym. To jej niewątpliwe zalety, które należy tutaj podkreślić. Nie jest ona jednak wolna od potknięć i drobnych niedociągnięć. Pojawiają się na jej kartach błędy rzeczowe (choć drobne). Zaliczyć do nich należy np. zmiana imienia (praenomen) Marka Furiusza Kamillusa na Mariusz (s. 42). Na s. 21 konsulat Marka Waleriusza Mesali Messalinusa został przesunięty z 3 r. p. n. e. na 5 r. n.e.), chociaż już na s. 223 podana została poprawna data.
Mało precyzyjne wydają się także niektóre stwierdzenia. Na s. 148 autor mówi, że partyjski kołczan i łuk są „zwiastunem niechybnej śmierci dla wszystkich tych, których zwiedzie lekkomyślna pogoń za skarbami spoczywającymi za Eufratem i Tygrysem. Los taki spotkać miał Marka Krassusa, a także Marka Antoniusza, rzekomo zdeprawowanych bliskowschodnim zbytkiem”. Ze zdania tego można wywnioskować, że Antoniusz (podobnie jak wspomniany Krassus) zginął w walce z Partami, a jak wiemy popełnił on samobójstwo w Aleksandrii w 30 r. p.n.e.. W innym miejscu autor stwierdza, że Kasjusz Dion potwierdza przekaz Juliusza Obsekwensa. Dion żył i tworzył wcześniej (II-III w. n.e.), więc to raczej Obsekwens (IV-V w. n.e.) może potwierdzać przekaz autora Historii rzymskiej. Inna sprawa, że obaj pisarze opierali się w swoich przekazach dotyczących wydarzeń z interesującego nas okresu na dziele Liwiusza i świadectwa ich obu wywodzą się z Ab urbe condita…
Książka nie jest też wolna od błędów językowych i literówek, a także drobnym niedociągnięć edytorskich. Na s. 187 autor stwierdza, że nie wydaje się, by klęska w Lesie Teutoburskim „w najbliższych latach po 9 roku n.e. skompromitowała jeszcze kariery krewnych z rodziny [Warusa – wtrącenie i podkreślenie M.O.]”. Wystarczyło napisać „krewnych” lub „członków rodziny”. Przykłady literówek znajdują się chociażby na s. 150 („długą historię legionów” zamiast „długą historią legionów”, s. 239 („namiestnikiem Germania Górnej” zamiast „namiestnikiem Germanii Górnej”, czy s. 266 („Lyons” zamiast „Lyon”). Na s. 226 pojawia się w nawiasie informacja, o podkreśleniu przez Autora jakiejś frazy, jednak w zdaniu poprzedzającym tę adnotację brak jakiegokolwiek podkreślenia. Nie są to jednak błędy dyskwalifikujące pracę Kryśkiewicza, a raczej drobne omyłki, które przy tak nasączonej faktami, datami i wyciągami ze źródeł książce musiały się znaleźć. Co do cytowania źródeł trzeba wspomnieć o jednej kwestii. Autor jest bardzo niekonsekwentny w tłumaczeniu cytowanych fragmentów dzieł antycznych. W niektórych miejscach decyduje się na umieszczenie tłumaczenia (w tekście lub chociaż w przypisie), a w innych pozostawia czytelnika jedynie z zapisem oryginalnym. Nie jest to może kłopot dla znających łacinę historyków, jednak dla zwykłego czytelnika to spore nieudogodnienie.
Ogólnie „Klęski militarne i ich powetowanie…” pióra Hadriana L. Kryśkiewicza należy ocenić jak najbardziej pozytywnie. Książka ta porusza temat mniej popularny, oparta jest na bogatej i dobrze wykorzystanej bazie źródłowej oraz pokaźnym zbiorze literatury fachowej, w których autor orientuje się znakomicie. Wywód jest logiczny i bardzo sprawnie poprowadzony. Co najważniejsze – lektura tej przepełnionej informacjami, nazwiskami i pojęciami książki to prawdziwa przyjemność. Powinna trafić w gusta zarówno zawodowych historyków, ze szczególnym uwzględnieniem „starożytników”, jak również pasjonatów i miłośników historii. Należy ją z czystym sumieniem polecić!
