Gwiazdka Cieszyńska - historia wódki
Historia wódki – zobacz też: Historia szkockiej whisky – fakty i legendy
1.
Gwiazdka Cieszyńska, pismo dla zabawy, nauki i przemysłu.
Ner. 26. – Cieszyn d. 30. Czerwca. – R. 1855.
O to, kto pierwszy wynalazł wódkę, kłócą się Polacy, Rosjanie i Skandynawowie. Wiadomo jednak, że pierwszej destylacji alkoholu dokonał ok. 400 roku n.e. grecki alchemik Zosimos z Panapolis. Jego prace przejęli później Arabowie, którzy uzyskiwaną ciecz nazwali al koh'l. Jej produkcje utrzymywali w ścisłej tajemnicy, dzięki czemu w świadomości ludzi zyskała magicznych właściwości.
Do Polski technologia produkcji napojów wysokoprocentowych dotarła najprawdopodobniej z arabskimi lub włoskimi kupcami. Najstarsze wzmianki o wódce odnajdujemy w dokumentach sądowych województwa sandomierskiego z 1405 roku, a także w Aktach Grodzkich i Ziemskich we Lwowie z 1437 roku. Początkowo napój ten spożywany był głównie przez chłopów. Potwierdza to polski poeta Sebastian Klonowicz, który w poemacie pt. Roxolania z 1584 roku, opisując życiu chłopów na Rusi, pisze:
Nie wiem zaiste, kto w pierwszej osnowie
Ognisty napój wymyślił w gorzelnie,
Kto jest ów zbrodniarz? I jako się zowie?
By go przekleństwu oddać nieśmiertelnie.
Przebóg! Nie z Rusi ta zaraza roście,
Nie znano w wioskach takowej, niedoli,
Chyba bogaty w chorobie lub poście
Zażył kropelkę orzeźwieniu gwoli.
Ktoś nieprzyjazny – Szatan mu na imię –
Styksowym jadem chciał zatruć nma zmysły.
Wynalazł napój wywarzony w dymie
I z czarnej sadzy gorzelnie wytrysły...
Ktoś bierze dochód - a wieśniacy dzicy
Piją choć cierpią, choć pierś się przepala
Początkowo słowa „wódka” używano dla lekarstw, a dopiero później nazwa przylgnęła do napoju alkoholowego. Warto zwrócić uwagę, że jest to słowo staropolskie, które zostało zapożyczone przez Ruś. Cyrylicą pierwszy raz zapisane zostało w 1533 roku w znaczeniu nalewki medycznej, a w 1649 roku w znaczeniu napoju alkoholowego.
O ziołach... Spożycie wódki wzrosło gdy do jej produkcji wykorzystywano żyto. Pozyskiwano ją w wyniku trzykrotnej destylacji zacieru z przefermentowanego żyta, dzięki czemu uzyskiwano kolejno: brantówkę, szumówkę i okowitę. W 1534 roku Stefan Falimierz, lekarz i botanik, wydał w Krakowie pierwszy polski zielnik – O ziołach i o mocy ich. W swoim dziele sporo miejsca poświęcił wódce, którą dotychczas wyrabiano w aptekach i stosowano jako lekarstwo. Wymienił aż 72 gatunki wódek ziołowych na różne dolegliwości.
W XVI wieku najwięcej wódki produkowało się w Krakowie i Poznaniu. Jednym z bardziej znanych producentów był również Gdańsk, gdzie produkowano wódkę Goldwasser. Jej charakterystyczną cechą były zawieszone w alkoholu drobne płatki złota. Według legendy do powstania tego trunku przyczynił się sam Neptun. Trunek ten cieszył się tak dużą popularnością, że zdobył tytuł „Likier królów - król wśród likierów” (jego wielbicielami byli m.in. car Rosji Piotr I, król Francji Ludwik XIV czy caryca Rosji Katarzyna Wielka).
Pierwszym w Polsce producentem wódki na skalę przemysłową był przemysłowiec i powstaniec styczniowy Józef Baczewski. W 1882 roku uruchomił on pod Lwowem swoją pierwszą destylarnię. Już w 1910 roku wyroby Baczewskiego znalazły uznanie i zostały nagrodzone Austrowęgierskim Godłem Cesarskiego Orła, a także uzyskały tytuł Cesarskiego i Królewskiego Dostawcy Dworu (tytuł ten drukowany był na etykietach). Rodzina Baczewskich od początku swojej działalności zdawała sobie sprawę ze znaczenia efektownej reklamy. Od połowy XIX wieku produkty przedsiębiorstwa rozlewane były do karafek o wyszukanych formach. Z kolei w 1894 roku na Wielkiej Wystawie Przemysłu Krajowego stoisko firmy przyjęło formę ogromnej karafki. Ciekawą formą reklamy były również broszury z rysunkami i satyrycznymi komentarzami...
Sukces Baczewskich przypieczętowany został, gdy w 1925 roku na Londyńskiej Wystawie Spirytusowej ich wyroby zdobyły wszystkie nagrody. Światowa sława przyczyniła się do podpisania kontraktów eksportowych do Ameryki Południowej i Kanady. Produkty firmy transportowano transatlantykami MS „Piłsudski” i MS „Polonia”. Po 1930 roku Baczewscy otworzyli filie w Pradze, Paryżu i Wiedniu. Podczas II wojny światowej fabryka Baczewskich została zbombardowana i zniszczona; zginęła również większość członków rodziny. Prawa do znaku towarowego rodzina odzyskała dopiero w 1956 roku i reaktywowała firmę w Wiedniu. Na polski rynek wódka Baczewskich powróciła w 2011 roku.
