Gwiazdka Cieszyńska – Kościół Jezusowy w Cieszynie
„Gwiazdka Cieszyńska, pismo dla zabawy, nauki i przemysłu.”Ner. 20. – Cieszyn d. 23. Lipca. – R. 1853. Po śmierci Elżbiety Lukrecji (ostatniej z Piastów cieszyńskich) w 1653 roku Śląsk Cieszyński znalazł się pod władzą Habsburgów, którzy przystąpili do realizowania swojej polityki rządów absolutnych, a także utrzymania i umocnienia wiary katolickiej. Rozpoczął się więc okres prześladowań religijnych i kontrreformacji. Zaczęto zamykać protestanckie kościoły i szkoły, pastorów wygnano z kraju, protestantów nie dopuszczano do urzędów i cechów miejskich, ograniczano im prawa do nabywania własności. Ewangelikom odmawiano ślubów, chrztów i pogrzebów. Zakazano posiadania ewangelickich pism i traktatów, odprawiania i uczestniczenia w potajemnych nabożeństwach, goszczenia i ukrywania księży ewangelickich. Jeszcze w 1653 roku utworzono Komisję Wyznaniową, której zadaniem była rekatolizacja ludności, w okresie od marca do kwietnia 1654 roku zamknięto wszystkie 49 kościołów protestanckich w Księstwie, a w 1670 roku sprowadzono do Cieszyna jezuitów.
Kościół Jezusowy w Cieszynie (fot. B. Guzy). Sytuacja znacznie się poprawiła, gdy 1 września 1707 roku król szwedzki Karol XII i cesarz niemiecki Józef I zawarli pokój w Altranstädt. Na mocy ugody przywrócono swobodę religijną w wielu śląskich księstwach, zwrócono 128 kościołów na Śląsku ewangelikom, a dodatkowo dostali oni gwarancję, że nie zostaną im odebrane kościoły i szkoły. Uzupełnieniem Konwencji Altransztadzkiej był Reces Egzekucyjny podpisany 8 lutego 1709 roku. Dokument ten zezwalał ewangelikom na budowę na Śląsku sześciu kościołów, tak zwanych kościołów łaski. Kościoły z wieżą i dzwonami, z zezwoleniem na publiczne sprawowanie praktyk religijnych, stanęły w Żaganiu, Kożuchowie, Jeleniej Górze, Kamiennej Górze, Miliczu i Cieszynie.
Kościół Jezusowy w Cieszynie – zobacz też:
- Gwiazdka Cieszyńska – Samuel Dambrowski
- Mieszko cieszyński, czyli klęska innej wizji Polski
- Reformacja w Skandynawii. Cz. I: Szwecja i Finlandia
24 maja 1709 roku w Cieszynie wyznaczono miejsce pod budowę kościoła ewangelickiego (z tej okazji do Cieszyna specjalnie przybył cesarsko-królewski komisarz hrabia Jerzy Ludwik Zinzendorf), a 13 października położono kamień węgielny. Architektem został Hans Georg Haüsrucker z Opawy. Budowę ukończono w 1730 roku, a następnie w 1750 roku postanowiono wznieść wieżę, na której 14 września 1750 roku zatknięto krzyż z banią. Kościół powstał na planie prostokąta, z jednoprzęsłowym prezbiterium. Składa się z szerokiej nawy głównej oraz niskich naw bocznych, nad którymi wznoszą się trzy piętra empor. Z tyłu znajduje się chór wsparty na sześciu kolumnach. Ołtarz o wysokości 17 metrów, z symbolem Opatrzności Bożej, czterema figurami ewangelistów i obrazem „Ostatnia Wieczerza”, ufundowano w 1767 roku.
Utworzona parafia cieszyńska obejmowała w tym czasie ogromny obszar od Jeseników po Bielsko, a także od Pszczyny i Tarnowskich Gór po Bogumin i Frydek. 20 lutego 1782 roku cesarz Józef II powołał w Cieszynie Konsystorz, który sprawował kierownictwo nad Kościołem Ewangelickim w Austrii. W 1785 roku Konsystorz przeniesiono do Wiednia. Po zakończeniu wojen śląskich większość Śląska przypadła Prusom, a w wyniku tego Kościół Jezusowy w Cieszynie stał się jedynym kościołem ewangelickim w monarchii austriackiej.
Kościół Jezusowy w Cieszynie (fot. B. Guzy). Cieszyński kościół w 1785 roku wzbogacił się o organy wykonane przez organmistrza Franza Horziczka (Horiczka) z Frydku. W 1863 roku krakowska firma organmistrzowska Antoniego Sapalskiego dokonała ich przebudowy. Organy te ucierpiały podczas I wojny światowej, ponieważ zabrano z nich cynowe piszczałki. Po wojnie postanowiono organy naprawić lub zakupić nowe, dzięki czemu 25 listopada 1923 roku odbyła się uroczystość poświęcenia instrumentu. Brzmienie organów pochodzi z 2076 piszczałek (1244 cynowych, 429 cynkowych, 291 drewnianych z 1923 r. i 112 drewnianych z XVIII wieku). Obecnie jednak organy są w bardzo złym stanie i konieczna jest ich renowacja.
Redakcja: Tomasz Leszkowicz
