Gajus Salustiusz Krispus – „Sprzysiężenie Katyliny. Wojna z Jugurtą” – recenzja i ocena
Gajus Salustiusz Krispus – „Sprzysiężenie Katyliny. Wojna z Jugurtą” – recenzja i ocena
Badanie historii opiera się w przede wszystkim na źródłach, czyli tekstach i dokumentach z epoki. Ich lektura pozwala poznać nie tylko opisywane w nich wydarzenia, ale także poglądy i przekonania autora. Nie inaczej jest w przypadku Gajusza Salustiusza Krispusa (ok. 86–35 p.n.e.), którego Sprzysiężenie Katyliny i Wojna z Jugurtą doczekały się kolejnego wydania w języku polskim, tym razem nakładem Spółdzielni Wydawniczej Czytelnik. Jest to kolejne ze starożytnych dzieł, które trafiło do rąk czytelników w odświeżonej wersji za sprawą tegoż wydawnictwa (po pracach Herodota, Tukidydesa, Ksenofonta, Swetoniusza czy Cezara).
Struktura omawianej książki jest typowa dla wydawnictwa źródłowego. W pierwszej części, tj. we wstępie zostaje omówione życie Salustiusza na tle epoki, w której żył i tworzył oraz jego spuścizna pisarska (poza dwiema monografiami był autorem także kilku krótszych tekstów oraz nieukończonej i zachowanej fragmentarycznie historii Rzymu, rozpoczynającej się w 78 roku p.n.e.). Autorem tej części pracy był prof. Kazimierz Kumaniecki (1905–1977), który odpowiedzialny jest również za przekład dzieł Salustiusza.
W drugiej części książki znajdują się natomiast tłumaczenia dwóch najważniejszych monografii rzymskiego dziejopisa: Sprzysiężenia Katyliny (De Catilinae coniuratione) oraz Wojny z Jugurtą (Bellum Jugurthinum). Nowa edycja oparta została na drugim wydaniu dzieł Salustiusza z 1971 roku (pierwsze ukazało się w 1947). Należy mieć zatem na uwadze, iż samo tłumaczenie, przypisy (we Wstępie), zestawienie literatury przedmiotu i przedstawiony stan badań nad osobą i dziełami Salustiusza pochodzą sprzed z górą 50 lat. Jedynie przypisy dodane do tekstu pochodzą od autora opracowania recenzowanego wydania (Mariusza Zwolińskiego) i oparte są o prace nowsze (wydanie Salustiusza w ramach Loeb Classical Library z 2013 roku oraz wydawaną w latach 1996–2007 Der Neue Pauly. Enzyklopädie der Antike H. Cancika i H. Schneidera).
Pierwsza ze wspomnianych monografii dotyczy wojny domowej, która miała miejsce za sprawą Lucjusza Sergiusza Katyliny w latach 63–62 p.n.e. Praca ta nie tylko miała stanowić omówienie nieodległych przecież (powstała w latach ok. 43–40 p.n.e., czyli ok. 20 lat później) wydarzeń, ale posłużyła jako krytyka zdegenerowanej – zdaniem Salustiusza – rzymskiej arystokracji. Dla autora Sprzysiężenia Katyliny punktem zwrotnym w dziejach Rzymu było pokonanie Kartaginy (Cat. 10, s. 74-75). Wówczas nastąpił napływ bogactw i moralne rozprężenie, które doprowadziło do załamania się surowej rzymskiej moralności. Druga natomiast monografia poświęcona została konfrontacji państwa rzymskiego z numidyjskim królem Jugurtą.
Wojna ta, toczona ze zmiennym szczęściem w latach 111–105 p.n.e.), była zdaniem Salustiusza ważna z dwóch powodów: była ona „wielka i straszna”, oraz podczas jej trwania „po raz pierwszy wystąpiono przeciwko bucie arystokracji” (Jug. 5, s. 129-130). To ona, zdaniem rzymskiego historyka, stanowiła pierwszy krok w przepaść wojen domowych, które toczyły się w pierwszym stuleciu przed naszą erą i doprowadziły ostatecznie do upadku rzymskiej republiki. Oba dzieła mają zatem charakter moralizatorski i prezentują subiektywne spojrzenie Salustiusza na dzieje Rzymu. Są jednakże również solidnymi opracowaniami historycznymi i jako takie należy je postrzegać.
Do najnowszego wydania zostały dołączone dwie mapy. Na przedniej i tylnej wyklejce znalazła się kolorowa mapa północnej Afryki z czasów wojny jugurtyjskiej (dwukrotnie taka sama), a na stronie 71 schematyczna mapa Italii z najważniejszymi regionami i drogami. Na kartach książki pojawiają się także czarno-białe ilustracje, przedstawiające popiersia ważnych postaci (np. Cycerona) czy miejsc (np. Mauzoleum w Thugga). Dodatkowo otrzymujemy także drzewo genealogiczne dynastii numidyjskiej oraz indeksy osób oraz nazw etnicznych i geograficznych, co pozwoli lepiej poruszać się w tekście. Bardzo estetyczna jest również okładka autorstwa Uli Pągowskiej, nawiązująca wyraźnie do grzbietów wydania Zmierzchu i upadku cesarstwa rzymskiego Edwarda Gibbona z 1946 roku.
Omawiana książka to nie tylko solidne opracowanie historyczne, ale także całkiem przyjemna lektura, zaopatrzona w niezbędne elementy edycji źródłowej. Czas jej poświęcony nie będzie na pewno czasem straconym!
