Frontinus – „O akweduktach miasta Rzymu. Traktaty miernicze” – recenzja i ocena

Pomimo iż Sextus Juliusz Frontinus żył w I i na początku II w. n.e., z dzisiejszej perspektywy można by go nazwać prawdziwym człowiekiem renesansu. W historii zapisał się nie tylko jako wielki polityk i jeden z architektów sukcesu cesarza Nerwy. W swojej karierze pełnił on bowiem szereg licznych urzędów, zarówno cywilnych jak i wojskowych. O tym, jak poważnie podchodził do każdego z powierzonych mu zadań, świadczy dorobek literacki Frontinusa. Jako były dowódca wojskowy zebrał doświadczenia, które zaowocowały stworzeniem jedynego zachowanego w języku łacińskim traktatu poświęconego podstępom wojennym. Równie ciekawa i cenna jest druga jego praca pt.: „O akweduktach miasta Rzymu”, która powstała w trakcie pełnienia przez jej autora urzędu zarządcy miejskich akweduktów.

Pierwszy polski przekład tego dzieła autorstwa Cezarego Kunderewicza ukazał się w 1961 roku, jednak obecnie jest praktycznie niedostępny dla przeciętnego czytelnika. Z tego powodu Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego postawiło pod koniec zeszłego roku wydać tekst ponownie. Dodatkowo wydanie poszerzono o tłumaczenia zachowanych fragmentów traktatów mierniczych, których autorem był również Frontinus.

Traktaty Frontinusa - lekcja starożytnej inżynierii

Celem autora było stworzenie swego rodzaju podręcznika dla kolejnych urzędników zajmujących się rzymskimi akweduktami. Powstał on pierwotnie jako raport, który po objęciu nowego stanowiska Frontinus sporządził dla cesarza. Znajdziemy więc w nim krótki opis każdego z akweduktów doprowadzających wodę do Wiecznego Miasta wraz z różnego rodzaju danymi na temat jakości i ilości wody jaką doprowadza, czy długości przewodu akweduktu. Znajdują się też w tekście informacje dotyczące rodzajów i parametrów rur stosowanych w tamtym czasie przez wodociągowców.

Rzymski polityk bardzo poważnie podszedł do zadania jakie przed nim postawiono. Wielokrotnie przytacza w traktacie wyniki własnych obliczeń i obserwacji na temat stanu rzymskich wodociągów. Wskazuje wiele przypadków nadużyć ze strony wodociągowców czy zwykłych obywateli, którzy w nielegalny sposób zaopatrują się w wodę z akweduktów okradając przy tym państwo. Sporo uwagi poświęca też przy tej okazji przepisom prawnym dotyczącym użytkowania wody z akweduktów. Wszelkie wywody opatrzone są komentarzem autora na temat panującej sytuacji. Często też zawierają przykłady rozwiązań, które mają zlikwidować problem. I tak, choćby w kwestii użytkowania niewłaściwych rur o zbyt dużej przepustowości umożliwiającej kradzież wody Frontinus zaleca stemplowanie rur przez urzędników. Świadectwem wszelkich modyfikacji w przewodzie byłby brak wspomnianych pieczęci na rurach. Dokładność informacji zawartych w tekście i trafność różnych uwag świadczą o dużej wiedzy, jaką w dziedzinie hydrauliki i inżynierii wodnej Frontinus zdobył w trakcie pełnienia swojego urzędu.

Frontinus i historia rzymskich akweduktów

Wspomniane wyżej informacje o charakterze technicznym mieszają się w relacji autora z wiedzą o charakterze historycznym i prawnym. Opisując każdy z akweduktów, Frontinus przytacza również historię jego budowy i nazwiska inicjatorów. Sporo miejsca poświęca historii i genezie powstania pełnionego przez siebie urzędu. Wymienia przy tej okazji imiona swoich poprzedników i lata, w jakich sprawowali zarząd nad akweduktami rzymskimi. Wyjaśnia też, skąd się wzięły, czym się zajmują i jak są opłacane oddziały wodociągowców. Wreszcie przytacza teksty aktów prawnych, których przepisy odnoszą się do zarządzania zasobami wodnymi i infrastrukturą miasta.

Wszystkie te informacje kiedyś miały przygotować nowych urzędników do sprawowania nowego stanowiska i poszerzyć ich wiedzę. Dla dzisiejszego czytelnika stanowią ciekawe źródło, które uświadamia, jak wielkie znaczenie miał urząd zarządcy akweduktów i jak istotnym problemem było zaopatrywanie mieszkańców Rzymu w wodę.

Traktaty miernicze Frontinusa

Cennym dodatkiem jest poszerzenie wspomnianego wyżej tłumaczenia dzieła „O akweduktach” o zachowane fragmenty „Traktatów mierniczych” autorstwa Frontinusa. Fragmentaryczne zapiski poprzedzone są wstępem, w którym tłumaczka wyjaśnia charakter tego rodzaju piśmiennictwa oraz pracy samych mierniczych. Zachowane fragmenty dotyczą sposobów pomiarów i podziału gruntów stosowanych przez mieszkańców Rzymu. Mowa jest też w nich o podstawach prawnych pracy wykonywanej przez mierniczych.

Czytelnik ze wspomnianych fragmentów uzyska wiele informacji dotyczących tego, jak wyglądał zawód mierniczego i jaka była jego rola w społeczeństwie rzymskim.

Traktaty Frontinusa– ocena i wartość merytoryczna

Oddane w ręce czytelnika tłumaczenie to przykład doskonale zrealizowanej edycji tekstu źródłowego. Należy podkreślić, że prezentowana tematyka nie należy do najłatwiejszych i z tego powodu może być ciężka w odbiorze. Autorzy przekładu zrobili jednak wszystko co trzeba, by uprościć i w należyty sposób wyjaśnić wszelkie zawiłości. Aparatura naukowa stoi na wysokim poziomie. Traktaty są poprzedzone obszernymi wstępami przybliżającymi czytelnikowi sylwetkę autora oraz zawierającymi charakterystykę ogólną tłumaczonych tekstów i podstawowe wiadomości na ich temat. Przekłady czyta się bardzo dobrze, a wszelkie terminy techniczne i informacje o charakterze historycznym wyjaśnione są w przypisach. „Traktaty miernicze” zawierają dodatkowo rysunki ilustrujące opisywane w tekście zagadnienia dotyczące m.in. sposobu pomiarów. Tom zamykają: indeks imion i nazw własnych, indeks nazw geograficznych i skorowidz terminów technicznych, które ułatwiają poruszanie się po tekście i szybkie wyszukiwanie potrzebnych informacji.

Recenzowana pozycja to świetnie zrealizowana edycja tekstu źródłowego. Autorom udało się przywrócić świetność przekładu autorstwa Kunderewicza i oddać go w ręce nowych pokoleń miłośników historii starożytnej. Dodanie fragmentów „Traktatów mierniczych” dodatkowo podnosi i tak wysoką wartość publikacji. Cała praca w zwięzły sposób omawia trudne zagadnienia związane z tematyką akweduktów i miernictwa i w przystępny sposób przedstawia trudny w odbiorze tekst. Książka nadaje się więc świetnie na lekturę dla każdego chcącego dowiedzieć się czegoś o rzymskich akweduktach.