Francis Joannes – „Historia Mezopotamii w I tys. p.n.e.” – recenzja i ocena
Autor rozpoczyna swą opowieść na przełomie II i I tysiąclecia p.n.e. w momencie załamania cywilizacyjnego, jakim okazała się dla mezopotamskich kultur wędrówka Aramejczyków – kolejnej fali semickich plemion (po Akkadyjczykach i Amorytach) wywodzących się z Półwyspu Arabskiego. Wytworzone przez nie struktury protopaństwowe (np. Bit-Zamani czy Bit-Adini) walnie przyczyniły się do gwałtownej militaryzacji zepchniętej na margines ówczesnych realiów politycznych Asyrii, podjęcia przez jej władców ekspansji (początkowo jedynie o charakterze czysto łupieskim) w kierunku łuku Eufratu, a następnie zasobnych miast fenickich na wybrzeżu Morza Śródziemnego. To z kolei dało asumpt do zaistnienia pierwszego w dziejach imperium, rozciągającego się u szczytu swej potęgi od Płaskowyżu Irańskiego po deltę Nilu.
Na blisko dwustu stronach zwięźle scharakteryzowano nie tylko dzieje Asyryjczyków – jednego z najbardziej bitnych ludów w dziejach – oraz ich bezpośrednich sukcesorów rodem z Babilonu. Autor zechciał także poświęcić nieco miejsca perskim Achemenidom, grecko-macedońskim Seleucydom oraz zażartemu oponentowi Rzymu – monarchii partyjskiej. Niniejsze ujęcie tematu jest samo w sobie wartościowe, ponieważ większość monografii poświęconych Mezopotamii znajduje swój finał na roku 539/538 p.n.e., kiedy to Cyrus II Wielki, opanowując Babilonię, pozbawił władzy ostatniej rodzimej dynastii. Wyłamując się z powyższego schematu, Joannes wskazuje na dalszy rozwój osiągnięć tej cywilizacji w warunkach panowania obcych władców, nierzadko adaptujących lokalne wzorce kulturowe do własnych potrzeb. Ze względu na niewielką objętość publikacji najwięcej miejsca poświęca on Asyrii i Babilonii w okresie od VIII do VI wieku p.n.e., nie ograniczając się jedynie do suchej charakterystyki funkcjonowania ówczesnych, silnie zmilitaryzowanych struktur politycznych.
Na podstawie materiałów źródłowych ukazano istotę gospodarki regionu oraz jej powolną ewolucję w kierunku rozwoju własności prywatnej – przede wszystkim na przykładzie najbardziej wpływowych rodzin kupieckich, dysponujących prężnie funkcjonującymi bankami oraz rozległymi nadaniami ziemskimi. Zwięźle omówiono także ówczesną religijność, podkreślając jej wyjątkową żywotność. Autorowi nie zabrakło odwagi, by wspomnieć o nowatorskich tezach zaistniałych w ostatnim czasie (m.in. państwo nowobabilońskie jako – paradoksalnie – odtworzone imperium asyryjskie z przesunięciem ośrodka władzy centralnej oraz chaldejską elitą).
Niedosyt może wzbudzać zbyt pobieżne omówienie realiów hellenistycznych oraz partyjskich, zasługujących na nieco rozleglejsze potraktowanie. Niemniej cieszy już samo ich uwzględnienie – jak wyżej wspomniano, istotne novum w porównaniu z innymi pracami o podobnej tematyce. Za to właściwą decyzją wydają się liczne odniesienia do czasów poprzedzających I tysiąclecie p.n.e. na zasadzie tła historycznego, a także gęsto cytowane fragmenty tekstów źródłowych. Z nie do końca jasnych przyczyn polskie wydanie przetłumaczono z anglojęzycznego przekładu francuskiego oryginału. Niemniej rzecz czyta się bez większych zastrzeżeń. Należy mieć nadzieję, że na naszym rynku pojawią się niebawem inne, równie ciekawe prace tegoż autora.
Zobacz też:
Redakcja i korekta: Agnieszka Kowalska
