Erik J. Zürcher – „Turcja. Od sułtanatu do współczesności” – recenzja i ocena
Książka jest częścią serii wydawniczej pod nazwą „Historiai”, która – jak opisuje ją samo wydawnictwo – przedstawia dzieje świata w perspektywie spotkań między cywilizacjami i kulturami. Warto zauważyć, że nie jest to pierwsza książka o historii dzisiejszej Turcji wydana w tym cyklu. Sam autor to zaś oddany badacz historii tego kraju, a na dodatek jest to już trzecie, dopracowane i uzupełnione wydanie jego pracy.
Erik J. Zürcher prowadzi czytelnika przez historię Imperium Osmańskiego i Turcji od kongresu wiedeńskiego niemal po dzień dzisiejszy. Dzięki jego pracy możemy dokładnie prześledzić proces przemiany największego niegdyś imperium muzułmańskiego w państwo bogato czerpiące z doświadczeń Zachodu, otwarcie głoszące ścisły rozdział religii i struktur państwowych. Głównym tematem tej publikacji są dzieje wewnętrzne, stąd opisy stosunków międzynarodowych oraz wojen ograniczone są do niezbędnego minimum. Może to być ciekawa odmiana dla polskiego czytelnika, zazwyczaj spotykającego się z Turcją w kontekście kolejnych konfliktów militarnych. Mamy okazję zapoznać się za to z przemianami społeczno-cywilizacyjnymi, które zaszły w ostatnim stuleciu, a które wyprowadziły Turcję z pozycji państwa gospodarczo niezbyt znaczącego. Kraj, który do tej pory był bazą surowcowo-rolniczą dla bardziej rozwiniętych państw, obecnie można nazwać lokalnym mocarstwem o jednej z najlepiej rozwijających się gospodarek w regionie.
W książce zauważalny jest wyraźny podział – w opisie czasów przed drugą wojną światową znajdziemy więcej informacji na temat społeczeństwa czy demografii, zaś po kluczowym dla nowoczesnej historii Turcji roku 1950 autor skupił się na przedstawieniu szybko zmieniającej się sceny politycznej oraz rosnącej roli wojska. Erik J. Zürcher inaczej podchodzi do Atatűrka, powszechnie uważanego za twórcę podstaw dzisiejszego państwa tureckiego, niż inni badacze – nie przypisuje mu wszystkich zasług i wyraźnie podkreśla rolę innych wpływowych ludzi z tamtego okresu. Jasno przedstawia również mechanizmy, które doprowadziły do zajęcia przez wojsko kluczowej pozycji w kraju oraz przyjęcia roli swoistego obrońcy laickości państwa.
Książkę tę można śmiało nazywać podręcznikiem akademickim. Szczęśliwie dla pasjonatów, autor nie zatrzymuje się nad najdrobniejszymi szczegółami, oferując nam przystępną i wyważoną lekturę. To, co istotne dla nowoczesnych dziejów Turcji, zostało opisane w sposób synkretyczny, z zachowaniem rozsądnych proporcji. I tak możemy poznać mechanizm tworzenia się specyficznych dzielnic nędzy na obrzeżach tureckich miast czy skalę wpływu masowej emigracji zarobkowej Turków do Niemiec. Autor opisuje korzenie konfliktów, które dziś trapią ten leżący między Azją a Europą kraj. Co istotne, nie unika poruszania trudnych tematów: śmiało przedstawia różne punkty widzenia na aktualny problem kurdyjski, porusza kwestię odpowiedzialności za masakry Ormian oraz jej późniejszej skutki, omawia problem więźniów politycznych i stosowania tortur w procesach, starając się przy tym zachować bezstronność.
Od strony technicznej książka prezentuje się bardzo dobrze. Pomijając pojedyncze błędy korektorskie, jedyne, co tak naprawdę można książce zarzucić, to brak map, które bardzo ułatwiłyby odbiór publikacji. Szczególnie byłyby one przydatne w tych fragmentach pracy, w których autor opisuje dramatyczny przebieg wytyczania granic Turcji po pierwszej wojnie światowej.
Jeśli ktoś szuka skondensowanej, ale jednocześnie przystępnej pracy na temat XIX-wiecznej i współczesnej Turcji – niniejszą książkę można polecić z czystym sumieniem.
Redakcja i korekta: Agnieszka Kowalska
