Erich Honecker – komunista od kołyski

Erich Honecker w 1946 r. (fot. Deutsche Fotothek‎, opublikowano na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0 Niemcy).

Erich Honecker – początki

Erich Honecker urodził się 25 sierpnia 1912 roku w miejscowości Neunkirchen leżącej w Zagłębiu Saary. Rodzina miała typowo robotniczy charakter. Ojciec Wilhelm, podobnie jak jego dziadek, był górnikiem. Wtedy było tradycją, iż dzieci po ukończeniu szkoły ludowej szły na praktyki związane z pracą wykonywaną przez ojca. Podobnie było u Honeckerów – starszy syn Wili został górnikiem, natomiast Erich nie bardzo garnął się do kopalni, dlatego poszedł na przyuczenie do wuja, który był dekarzem.

Pierwsza wojna światowa wywołała radykalizację poglądów u ojca Honeckera i w 1919 roku przystąpił on do Komunistycznej Partii Niemiec (KPD). Mały Erich był zabierany przez ojca na codzienne zebrania partyjne i nic dziwnego, że szybko nasiąknął ideologią marksistowską. W wieku 10 lat wstąpił do Komunistycznego Związku Młodych Niemiec (KJVD), a rok przed ukończeniem osiemnastu lat przyjęto go do KPD.

W 1928 roku został przewodniczącym grupy terenowej komunistycznej młodzieżówki. Rok później był delegatem na II Kongres Komunistycznego Związku Niemiec w Berlinie. Erich Honecker coraz bardziej angażował się w polityczną działalność. Za swoją partyjną robotę nie otrzymywał pieniędzy, gdyż wszystko robił w czynie rewolucyjnym, czyli społecznie. Aby móc uczestniczyć w obchodach Dnia Młodzieży w Lipsku, sprzedał nawet swój rower.

Zostało to zauważone przez kierownictwo KJVD i w efekcie Honecker został wybrany na roczny wyjazd do szkoły Młodzieżowej Międzynarodówki Komunistycznej w Moskwie. Mimo, że widział w stolicy proletariatu zdecydowanie słabszy rozwój ekonomiczny, niż w Berlinie, to ani przez moment nie zachwiało to jego wiary w komunizm. Gdy władzę w Niemczech przejęła NSDAP, KPD została zdelegalizowana. Komunistyczne kierownictwo nakazało towarzyszom jak najszybszą ewakuację. Honecker uciekał do Holandii, aby powrócić po kilku miesiącach do ojczyzny.

Po przyłączeniu Terytorium Saary do Rzeszy Honecker ponownie uciekał z kraju, aby za chwilę powrócić do Niemiec z przybranym nazwiskiem. Nie przeszkodziło to jednak nazistom w jego schwytaniu. Po trwającym około dwóch lat śledztwie otrzymał wyrok ośmiu lat więzienia. Podczas pobytu w więzieniu, Honecker dał się poznać jako arogancki oraz mało koleżeński człowiek. W 1945 roku, w trakcie amerykańskich nalotów na Berlin, dowiedział się o dotarciu Armii Czerwonej nad Odrę. Aby nie zostać wysłanym przez SS na tzw. marsz śmierci, zdecydował się na ucieczkę. Co może zadziwiać, Honecker wrócił jednak do więzienia, a aparat więziennictwa w ogóle miał nie zauważyć zniknięcia komunisty. Ostatecznie celę opuścił 4 maja.

Dom rodzinny Ericha Honeckera (fot. EPei , opublikowano na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Unported).

Erich Honecker: polityczny awans

Po kilku dniach nawiązał kontakt z grupą Waltera Ulbrichta, który był główną postacią w emigracyjnej KPD. Honecker wszedł w najbliższy kręg Ulbrichta i przez najbliższe 15 lat stał się jego głównym uczniem oraz wykonawcą poleceń. Erich Honecker szybko stworzył organizację młodzieżową, która tylko przez moment była tworem ponadpartyjnym. Od samego początku było jasne, że na czele Wolnej Młodzieży Niemieckiej (FDJ) stanie Honecker, co nastąpiło 10 czerwca 1946 roku. W oczach Ulbrichta Honecker uchodził za energicznego, pewnego siebie i sprawnego organizacyjnie działacza. Ciężka praca po kilkanaście godzin na dobę zapewniła mu w 1950 roku awans na kandydata do Biura Politycznego SED.

W celu uporządkowania życia prywatnego poślubił o trzy lata starszą współpracownicę, Edith Baumann, która urodziła mu córkę Erikę. Jednak Honeckerowi nie przeszkodziło to nawiązać romans z Margot Feist, przewodniczącą organizacji pionierskiej „Ernst Thälmann”. To właśnie z Margot Honecker spędzi resztę życia.

Po śmierci Stalina w marcu 1953 roku, pozycja Waltera Ulbrichta została na moment zachwiana, gdyż sowiecki dyktator był najważniejszą podporą niemieckiego genseka. W Socjalistycznej Partii Jedności Niemiec doszło do ostrego wewnętrznego konfliktu, a przez wiele miast NRD przeszła fala protestów. Dotychczasowy przywódca SED poradził sobie z opozycją wewnątrz ugrupowania, natomiast Honecker został oddelegowany na kurs do moskiewskiej szkoły partyjnej. Po powrocie Ulbricht mianował Honeckera sekretarzem Komitetu Centralnego ds. bezpieczeństwa.

Na 35. Zjeździe KC SED w lutym 1958 roku Honecker otrzymał dodatkową funkcję partyjnego szefa kadr i dla wszystkich było jasne, że staje się numerem dwa w Niemieckiej Republice Demokratycznej. To wtedy też popularne stało się hasło wypromowane przez Honeckera: „Kto atakuje Waltera Ulbrichta, atakuje partię”. Co istotne, to Erich Honecker z polecenia Ulbrichta został głównym „wykonawcą” muru berlińskiego, który stał się symbolem podziału Europy na dwa wrogie obozy.

Erich Honecker przemawia na zgromadzeniu partyjnym pod czujnym okiem Waltera Ulbrichta (fot. Bundesarchiv, Bild 183-57000-0512 / Zühlsdorf / CC-BY-SA 3.0).

Całe lata 60. to nieustanna walka na szczytach władzy, w której prym wiódł Honecker. Aby nie wypaść z obiegu, zaczął zbierać popleczników i otwarcie sprzeciwiać się polityce prowadzonej przez swojego mentora. W kierownictwie SED pojawił się podział na pragmatyków i dogmatyków. Po tej drugiej stronie stanął Erich Honecker – choćby w kontekście sprzeciwu wobec podjęcia rozmów z ówczesnym rządem RFN.

Jego zwolennicy liczyli, że sowieckie politbiuro nakłoni Ulbrichta do rezygnacji ze stanowiska I sekretarza z powodu wieku. W kwietniu 1971 roku doszło do rozmowy między Leonidem Breżniewem i Walterem Ulbrichtem w kwestii ustąpienia. 16 maja 1971 r. zebrało się Biuro Polityczne SED, na którym Ulbricht poprosił o przyjęcie rezygnacji z przywództwa w partii. Tym samym gremium wybrało Honeckera na I sekretarza KC SED, a zgodnie z poleceniem Breżniewa – Ulbricht został Przewodniczącym Rady Państwa.

Polecamy e-book Mateusza Kuryły – „Powaby totalitaryzmu. Zarys historii intelektualnej komunizmu i faszyzmu”

Erich Honecker (fot. Bundesarchiv, Bild 183-R1220-401 / nieznany / CC-BY-SA 3.0).

Erich Honecker u szczytu władzy

Pierwsze lata rządów Honeckera to pasmo sukcesów. Dokonał pewnych reform, doprowadził do normalizacji w relacjach z RFN, a wiele innych państw nawiązało stosunki dyplomatyczne z NRD. W efekcie Niemcy Wschodnie przyjęto w 1973 roku do Organizacji Narodów Zjednoczonych. Rosnąca pozycja NRD utrzymywała się do 1977 roku. Kryzys kawowy oraz malejące dochody z eksportu sprawiły, że nie starczało już na spłatę wcześniejszego zadłużenia i państwo musiało zaciągać kolejne kredyty.

Jednak Honeckera interesowała przede wszystkim polityka zagraniczna, a jej głównym celem było złożenie wizyty państwowej w Republice Federalnej Niemiec. Na przeszkodzie stawał Związek Radziecki, co coraz bardziej irytowało komunistycznego przywódcę. Choć Moskwa sprzeciwiała się spotkaniu Honeckera z Helmutem Schimdtem, to sama jednak pielęgnowała stosunki z Bonn. Ostatecznie doszło do cichego spotkania z kanclerzem RFN, które w zasadzie było bezowocne.

Stagnacja ekonomiczna Związku Sowieckiego spowodowała, iż musiał on znacznie ograniczyć dostawy ropy naftowej, co niezwykle mocno uderzyło w NRD. Jedyną możliwością była pomoc ze strony zachodniego sąsiada. W 1983 roku Republika Federalna Niemiec zdecydowała się poratować NRD miliardowym kredytem, który tylko na moment dały oddech upadającej gospodarce. Ogłoszoną niedługo potem przez Michaiła Gorbaczowa pieriestrojkę Honecker uważał za oznakę słabości.

W 1987 roku doszło do zrealizowania jednego z głównych celów polityka, którym była oficjalna wizyta w RFN. Przywódcę NRD wprawdzie powitano z honorami, ale był to już zmierzch jego polityki na arenie międzynarodowej.

Słynny kadr przedstawiający bratni pocałunek Honeckera i Breżniewa przedstawiony w formie muralu (fot. Bundesarchiv, B 145 Bild-F088809-0038 / Thurn, Joachim F. / CC-BY-SA 3.0).

Koniec kariery Honeckera

Odejście od „doktryny Breżniewa” przez Gorbaczowa była wyraźnym sygnałem, że państwa bloku wschodniego muszą same sobie radzić z narastającym kryzysem ekonomicznym. Zmiany polityczne w Polsce, na Węgrzech i w innych demoludach zostały zauważone również przez obywateli NRD, którzy tysiącami składali podania o wyjazd z kraju. W maju 1989 roku na granicy Węgier i Austrii nastąpił demontaż blokady granicznej, co stworzyło możliwość ucieczki wielu Węgrom. Dla Honeckera było jasne, że do podobnego eksodusu może dojść w NRD.

Z powodu choroby i rekonwalescencji Honeckera w letnich miesiącach 1989 roku Niemcy Wschodnie w zasadzie były pozbawione przywódcy. Praktycznie cały czas dochodziło do ucieczek obywateli NRD na tereny ambasad Czechosłowacji, Francji czy RFN. Dodatkowo na przełomie września i października tłumnie odbywały się manifestacje przeciwko polityce komunistycznego przywódcy.

17 października ówczesny przewodniczący Rady Państwa Egon Krenz uzbierał wymaganą liczbę sprzymierzeńców, aby obalić Honeckera. Dzień później na posiedzeniu Biura Politycznego doszło do jego dymisji i na stanowisko SED powołano Krenza. Po politycznym przewrocie Erich Honecker udał się do Wandlitz i w tamtejszej posiadłości dowiadywał się z telewizji o kolejnych wydarzeniach. Z 9 na 10 listopada upadł mur berliński, a niecały miesiąc później Honecker został wykluczony z partii.

Obchody 40-lecia istnienia NRD, Honecker i Gorbaczow widoczni w pierwszym rzędzie na trybunie honorowej. Niemiecki przywódca niebawem utraci władzę (fot. Bundesarchiv, Bild 183-1989-1007-402 / Franke, Klaus / CC-BY-SA).

Na początku stycznia 1990 roku zdiagnozowano u niego raka nerki. 29 stycznia został aresztowany jako podejrzany z paragrafów kryminalnych, aby po kilkunastu godzinach zostać zwolniony z powodu złego stanu zdrowia. Dwa miesiące później w miejscowości Beelitz schronił się w lazarecie wojskowym pod opieką Armii Radzieckiej.

Wydany przez zjednoczone Niemcy nakaz aresztowania Honeckera nie został wykonany, ponieważ 13 marca 1991 r. zdołał on uciec sowieckim samolotem do Moskwy. Kiedy istnienie ZSRR zbliżało się do końca, prezydent Borys Jelcyn nakazał Honeckerowi, aby opuścił Moskwę, ponieważ na podstawie obowiązującego listu gończego zostanie wydalony z kraju.

11 grudnia Honeckerowie schronili się w ambasadzie Chile. W lutym 1992 r. minister sprawiedliwości Rosji zadeklarował, że jeśli dawny przywódca NRD opuści ambasadę Chile, zostanie zatrzymany i przekazany władzom niemieckim. 29 lipca 1992 roku Erich Honecker wyszedł z ambasady, a następnie został zatrzymany przez policję i przewieziony samolotem do Berlina, gdzie go aresztowano. Proces Honeckera i jego towarzyszy rozpoczął się 12 listopada 1992 r. Polityka najbardziej po wygłoszeniu swojego procesowego przemówienia interesowało uniknięcie wyroku i wyjechanie do Chile. Sąd Krajowy w Berlinie na posiedzeniu 13 stycznia 1993 r., zwolnił go z aresztu ze względu na stan zdrowia. Bezpośrednio z sądu pojechał na lotnisko, skąd odleciał do Brazylii, a później dalej do Chile, gdzie zmarł rok później, 29 maja 1994 roku.

Bibliografia:

• Krasuski Jerzy, Historia Niemiec, Ossolineum, Wrocław 2002.
• Krawczyk Andrzej, Jak Honecker uciekł do Chile [w]: polityka.pl, [dostęp: 22.05.2019 r.]
• Lorenzen Jan, Erich Honecker. Biografia Polityczna, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2014.

Redakcja: Paweł Czechowski

Polecamy e-book Tomasza Leszkowicza – „Oblicza propagandy PRL”:

Książka dostępna również jako audiobook!