„Droga do Solidarności 1975-1980” (album) – recenzja i ocena

Połowa lat 70. ubiegłego wieku uznana być może za cezurę pomiędzy erą przaśnego, fetującego kolejne sukcesy PRL-u, a początkiem okresu, kiedy to system władzy i zarządzanie gospodarką centralnie planowaną zaczynają coraz bardziej doskwierać karnemu dotąd społeczeństwu. Niezadowolenie ludzi powoli staje się coraz bardziej widoczne. W atmosferze przygotowań do VII Zjazdu Partii wychodzą na jaw wciąż nowe dowody świadczące o fasadowości systemu, a przedstawione podczas zjazdu zapowiedzi zmian w konstytucji wywołują jawny protest części elit. W grudniu 1975 roku rozpoczyna się niełatwa droga oporu, która doprowadzi do spektakularnych przemian w latach 80.

W trzydziestą rocznicę wydarzeń sierpniowych w Stoczni Gdańskiej, wspólnym nakładem Ośrodka KARTA, Europejskiego Centrum Solidarności oraz Domu Spotkań z Historią ukazało się wyjątkowe wydawnictwo, poświęcone jedynemu w swoim rodzaju procesowi narodzin, początków działalności i dojrzewania „Solidarności”. Publikacji, której nadano formę albumu, przyświecał szczególny zamysł, skupiony nie tyle na znaczących wydarzeniach, znanych skądinąd z lekcji historii, ale przede wszystkim na obrazie życia społecznego w tym niebywale obfitującym w absurdy czasie. Wyjątki z listów, pamiętników, prywatnych notatek – zarówno zwykłych obywateli, jak i znanych pisarzy, opozycjonistów czy dygnitarzy partyjnych – wzbogacone reprintami karykatur i plakatów artystów tamtego czasu, tworzą faktograficzną dokumentację epoki. Znajdziemy tu fragmenty tekstów Stanisława Barańczaka, Ernesta Brylla, Jana Polkowskiego (który w zeszłym roku wrócił do poezji po długich latach milczenia tomikiem „Cantus”), Jerzego Ficowskiego, Adama Zagajewskiego i innych. Nadają one nadzwyczaj ciekawy ton całej narracji.

Publikacja podzielona została na siedem spójnych rozdziałów, obrazujących kolejne etapy rozwoju sytuacji polityczno-społecznej w Polsce końca lat 70. Literacko brzmiące tytuły zapowiadają poszczególne fazy przemian: I. Zarys (styczeń 1975 – maj 1976), II. Poruszenie (czerwiec 1976 – kwiecień 1977), III. Stanowienie (maj 1977 – wrzesień 1978), IV. Zwiastun (październik 1978 – czerwiec 1979), V. Wiraż (lipiec 1979 – czerwiec 1980), VI. Początek (lipiec – 15 sierpnia 1980), VII. Wspólnota (16-31 sierpnia 1980). Wysoka jakość szaty graficznej współgra z trafnym doborem komentarzy, w których dowcip i swada przeplatają się z rozbrajająca szczerością oraz gorzkim utyskiwaniem na „system”, nie tylko ze strony przedstawicieli opozycji, ale, co szczególnie zaskakujące, działaczy partyjnych, którzy powoli zaczynali tracić wiarę w sens socjalistycznej utopii.

Osobliwość i, jak się wydaje, zarazem wyjątkowa wartość albumu „Droga do Solidarności” zasadza się na szczególnym pomyśle połączenia prostej i przejrzystej formy z treścią o bardzo wyraźnej wymowie. Wbrew podziałom i dalszym zawikłanym losom ruchu, ówczesny moment był dla polskiego społeczeństwa niewątpliwie momentem wspólnoty. Album zaś jest nadzwyczaj ciekawą dokumentacją jej powstawania i swoistym hołdem dla jej niezwykłego (acz chwilowego) fenomenu.

Pozycja warta jest polecenia szczególnie tym, którzy PRL znają jedynie z popularnych komedii i nudnych lekcji historii. „Droga do Solidarności 1975-1980” bez wątpienia świetnie poszerzy spektrum ich wiedzy.

Korekta: Bożena Chymkowska