Czym dawniej podróżowali papieże?
Pawilon powozów, otwarty 19 kwietnia 1973 roku przez Pawła VI, jest integralną częścią Oddziału Kolekcji Historycznych, obejmującego zbiory: Portretów Papieży od XVI wieku do dzisiaj, Dekoracji Ceremonii Papieskich, Kostiumów Dworu Kościelnego, Świeckiego i Militarnego, Zbrojowni Urbana VIII.
Centralnym obiektem zbiorów jest wspaniała karoca Berlina Gran Gala, powstała w Rzymie w 1826 roku z woli Leona XII i wzbogacona w swych dekoracjach przez Grzegorza XVI w 1841 roku. Są także nowsze powozy ceremonialne, należące do papieży lub książąt Świętego Kościoła Rzymskiego, choćby do kardynała Luciana Luigiego Bonapartego, który otrzymał tego typu wystawny dar od swego kuzyna Napoleona III, cesarza Francji.
Karoca papieska (aut. Frank Liebig; CC BY-SA 3.0 de) Oprócz wspomnianych karoc „protokolarnych” wystawione są także dwa powozy podróżne, jeden wykorzystany przez papieża Piusa IX podczas powrotu z wygnania po zamieszkach rewolucyjnych w Republice Rzymskiej, drugi – do ostatniej podróży „Papieża Króla” na ziemie papieskie Romanii. Wszystkie te karoce, włącznie z lektykami, strojami dworskimi i uprzężami dla koni stanowią cenne świadectwo historyczne papieskiej mobilności, która została brutalnie powstrzymana po zajęciu Rzymu 20 września 1870 roku i przyłączeniu go do Królestwa Włoch. Od 1870 do 1929 roku, kiedy to zawarto Traktaty laterańskie, papieże nigdy nie opuszczali Watykanu, zrywając nawet tradycję uroczystej kawalkady z okazji „wzięcia w posiadanie” bazyliki św. Jana na Lateranie.
Do kolekcji należy także kilka samochodów, które świadczą o postępie, jaki dokonał się w środkach papieskiej mobilności. Choć wjazd do Watykanu pierwszego samochodu o numerze rejestracyjnym przeznaczonym dla korpusu dyplomatycznego CD 404 nastąpił krótko po rozpoczęciu pontyfikatu Piusa XI, kiedy Stowarzyszenie Kobiet Katolickich Archidiecezji Mediolańskiej podarowało papieżowi auto Bianchi Tipo 5, to jednak dopiero po podpisaniu Traktatów laterańskich (1929) główni międzynarodowi producenci samochodów zaczęli się prześcigać w ofiarowaniu papieżom swoich najlepszych pojazdów. 22 grudnia 1929 roku trafił tu Graham Paige 837, a 9 czerwca 1930 roku Citroën Lictoria C6, specjalnie zaprojektowany dla papieża i zbudowany zgodnie ze standardami pojazdu papieskiego. 14 listopada 1930 roku przybył do Watykanu pierwszy Mercedes, limuzyna Nürburg 460, zaprojektowany przez Ferdinanda Porsche. Do tej małej watykańskiej floty samochodowej należą również Mercedes 300 SEL i Fiat Campagnola, związany z zamachem na Jana Pawła II w 1981 roku na placu św. Piotra, trzy papamobile (Land Rover, Toyota i Mercedes 230 GE), ostatni „garbus” wyprodukowany przez Volkswagena w Meksyku w 2003 roku oraz Renault 4 podarowany w 2012 roku papieżowi Franciszkowi.
Karoca papieska używana przez papieży Leona XII i Grzegorza XVI (aut. Biser Todorov; CC BY-SA 4.0) Berlina Gran Gala
Berlina Gran Gala, wykonana w Rzymie z woli papieża Leona XII, którego wyrzeźbiony herb przedstawiający orła zajmuje całą tylną ścianę powozu, została urządzona jako „sala tronowa” i pozostaje najbardziej niezwykłą karocą w całej kolekcji. Góruje nad nią osiem pióropuszy, które według protokołu wyróżniają „Służbę Papieską”. Wewnątrz zaś na jej baldachimie jest gołębica Ducha Świętego, starannie wyhaftowana srebrną nicią, ze złotymi promieniami. Karoca wykonana jest w całości z drewna, bogato rzeźbionego i w całości pozłoconego, a zarówno część zewnętrzna, jak i wnętrze są pokryte czerwonym aksamitem z dekoracjami haftowanymi złotą nicią. Zaprojektowana tak, by ciągnęło ją sześć koni, została prawdopodobnie ukończona w 1826 roku. Data ta jest wyryta obok nazwiska autora wspaniałych pozłacanych brązów, który podpisał się na drzwiczkach z prawej strony u podstawy kolumny, na której opiera się alegoria Wiary Katolickiej: Felice Eugeni, brązownik, wykonał w Rzymie roku MDCCCXXVI. Oprócz Wiary Katolickiej wokół kabiny są rozmieszczone inne personifikacje alegoryczne, które odnoszą się do cnót papieża: Sprawiedliwość na przedzie, Nadzieja z lewej i Miłość z tyłu. Obok każdej z tych alegorii jest para amorków, które podtrzymują symbole ikonograficzne: wagę i róg obfitości dla Sprawiedliwości; mitrę, pastorał i krzyż patriarchalny dla Wiary Katolickiej; płomienie dla Miłości.
Berlina Gran Gala w 1870 roku W 1841 roku papież Grzegorz XVI polecił nanieść pewne zmiany Gaetanowi Peroniemu, który umieścił alegorię Eucharystii (dwaj aniołowie trzymają tabernakulum, opromienieni przez Trójcę) za tronem i usunął siedzisko powożących, którzy mieli teraz prowadzić karocę z grzbietów pierwszego i trzeciego konia z prawej strony. W miejscu ich siedziska papież kazał umieścić dwa duże skrzydlate aniołki trzymające klucze Piotrowe i tiarę, na której infułach pojawia się jego herb. Berlina Gran Gala była używana przez papieża tylko podczas kilku wielkich uroczystości: Zwiastowania obchodzonego w kościele Santa Maria Sopra Minerva (25 marca), Świętego Filipa Neri w Chiesa Nuova (26 maja), Narodzin Maryi w Santa Maria del Popolo (8 września), Świętego Karola Boromeusza na Corso (4 listopada) oraz oczywiście podczas obchodów tzw. wzięcia w posiadanie Lateranu zaraz po koronacji nowego papieża. Ostatni raz Berlina Gran Gala przemierzyła ulice Rzymu 8 września 1870 roku, kiedy to papież Pius IX udał się na uroczystości do Santa Maria del Popolo. Kilka dni później, 20 września, Państwo Kościelne w następstwie wyłomu w Porta Pia przestało istnieć, papież ogłosił się więźniem Watykanu, a Berlina Gran Gala nie była więcej używana.
Citroën Lictoria C6
Citroën Lictoria C6 został podarowany Piusowi XI 9 czerwca 1930 roku przez włoskiego Citroëna dla uczczenia zarówno pojednania między Kościołem i Państwem włoskim, jak i pięćdziesiątej rocznicy święceń kapłańskich papieża (22 grudnia 1929).
W poniedziałek 9 czerwca 1930 roku, krótko po 16.30, Pius XI zszedł na Dziedziniec św. Damazego, aby podziwiać pojazd, który miał na zawsze pozostać najbardziej wyszukanym spośród wszystkich samochodów papieskich. Wokół Citroëna Lictorii C6 zebrali się inżynierowie i rzemieślnicy (około dwustu osób), którzy go wykonali, ofiarowując na dar własne materiały i godziny pracy.
Citroën Lictoria C6 (aut. Frank Liebig, Muzea Watykańskie; CC BY-SA 3.0 de) Na zewnątrz pojazd ten posiada cechy charakterystyczne dla produkcji seryjnej, ale ciemny, amarantowy kolor karoserii i złocenia wszystkich wykończeń nadają mu uroczysty wygląd. Z racji protokolarnych i podobnie jak w karocach również tutaj tylna część kabiny przypomina salę tronową, nad którą góruje baldachim z wyhaftowaną gołębicą Ducha Świętego w otoku złoconych promieni. W przeciwieństwie do karoc i innych samochodów wnętrze Lictorii C6 prezentuje się jednak jak wyszukany salonik w osiemnastowiecznym stylu weneckim, zdominowany przez tron papieski z rzeźbionego i złoconego drewna, w całości obity karmazynowym brokatem. Z przodu i po bokach papieskiego tronu umieszczono eleganckie panele z intarsjowanego drewna, w których kryją się małe schowki do przechowywania przedmiotów użytecznych w trakcie podróży, na przykład brewiarza.
Z Citroëna Lictorii C6 korzystali zarówno Pius XI, jak i Pius XII, którego herb zachował się na drzwiach. Jednak Pius XII unikał używania go w czasie smutnych lat drugiej wojny światowej, preferując bardziej surowego Grahama Paige 837, tak iż samochód ma jedynie 192 kilometry przebiegu.
