Cyceron – „Listy do Attyka” – recenzja i ocena
Popularność listów jako sposobu na kontaktowanie się na duże odległości sprawiła, że już od czasów starożytnych przetrwało do dziś sporo przykładów tego typu zabytków. Zachowały się zarówno pojedyncze listy, jak i całe ich kolekcje. Ich autorami byli zarówno zwykli ludzie, jak i osoby znane i poważane. Autorem największego zachowanego zbioru korespondencji w języku łacińskim z okresu antycznego jest Marek Tuliusz Cyceron. Ten rzymski polityk i mówca żyjący w I wieku p.n.e. pisał często i do bardzo wielu osób. Najczęściej adresatem tych pism był jednak Tytus Pomponiusz Attyk, rzymski historyk, bankier i wydawca. W 53. tomie serii „Biblioteka Antyczna” ukazał się w połowie minionego roku przekład pierwszych dwóch ksiąg listów do Attyka.
Listy Cycerona do Attyka – informacje ogólne
Recenzowany tom zawiera korespondencje z lat 68-59 p.n.e. Liczy ona 45 listów. Jest to czas, w którym kariera polityczna Cycerona nabiera rozpędu. Występował on wtedy jako adwokat, broniąc trybunów ludowych w procesach wytaczanych im przez przeciwników politycznych. Sprawował też kolejne urzędy publiczne, aż po najważniejszy z nich, czyli konsulat, w roku 63 p.n.e. Kończą zaś owy tom listy z okresu, kiedy jako były konsul Cyceron zaczyna odsuwać się od życia publicznego, a wpływy i władzę w Rzymie zaczynają przejmować członkowie pierwszego triumwiratu z Juliuszem Cezarem na czele. Okres ten obfituje w wiele wydarzeń, zarówno w życiu prywatnym, jak i publicznym Cycerona. Relacje z ich przebiegu znajdujemy w listach do najlepszego przyjaciela, który sam jest osobą publiczną, a jednocześnie łączą go z byłym konsulem więzi niemal rodzinne. Wszystko to sprawia, że korespondencja stanowi pasjonującą lekturę i ciekawe źródło historyczne.
Listy Cycerona do Attyka – portret wielkiego konsula i jego przyjaciela
Treść cyceronowych listów różni się znacząco od innych znanych dzisiejszym czytelnikom dzieł byłego konsula. Już pobieżna ich lektura daje nam wgląd w prywatne życie wielkiego polityka. Sprawy, jakie porusza w pismach do Attyka często odbiegają od wielkiej polityki i tego, co dzieje się w Rzymie. Nie brak tutaj ciepłych słów dotyczących osoby odbiorcy, który jest zarówno powiernikiem słynnego mówcy, doradcą w sprawach politycznych, jak i kimś kto pomaga w załatwieniu najbardziej przyziemnych spraw, takich jak zakup rzeźb mających ozdobić willę w Tuskulanum czy zakup i transport książek, będących wielką pasją Cycerona. Z tekstu przebija wielka zażyłość i troska, jaką o sprawy przyjaciela i jego rodziny wyraża Cyceron. Wielokrotnie mowa jest choćby o problemach małżeńskich, jakie mają brat Marka Kwintus i jego żona Pomponia, będąca siostrą Attyka. Autor pisze też o sytuacji wspólnych znajomych obu przyjaciół. Wszystkie te informacje ukazują zupełnie nowy portret wielkiego mówcy i polityka. Jawi się on czytelnikowi jako zwykły człowiek żyjący w tamtych czasach, posiadający swoje troski i namiętności, którymi dzieli się z przyjacielem.
Listy Cycerona do Attyka – portret Rzymu okresu schyłku Republiki
Drugą bardzo istną kategorią informacji zawartych w listach Cycerona są te dotyczące wydarzeń politycznych, mających miejsce w Rzymie tamtego okresu. Autor pisze do przyjaciela o sprawach dotyczących elity senatorskiej. Wielokrotnie wspomina o konieczności odnowienia lub zawiązania przyjaźni z najważniejszymi graczami sceny politycznej tamtych czasów. Relacjonuje załatwiane w imieniu Attyka interesy różnego charakteru. Mówi o tym, jakich ludzi bronił jako adwokat. Nie brak też informacji o charakterze plotkarskim, dotyczących skandalów z udziałem senatorów. Najlepszym tego przykładem jest relacja dotycząca afery senatora Klodiusza przyłapanego w damskich szatach w domu Juliusza Cezara w trakcie kobiecego święta. Wiele informacji dotyczy kariery politycznej samego Cycerona. Opisany jest w listach przebieg jego kampanii wyborczej oraz nastroje panujące w Mieście w tym czasie. Wiele powiedziane jest także na temat przeciwników politycznych Cycerona, w tym przywódcy spisku mającego obalić Republikę, czyli Lucjusza Sergiusza Katyliny. Autor wielokrotnie daje w listach wyraz swoim poglądom politycznym i prosi o rady w wielu sprawach. Z informacji tych można uzyskać obraz życia politycznego schyłku Republiki. Sporo dowiadujemy się też o karierze samego autora i motywacjach, jakie nim kierowały podczas jego działalności publicznej.
Listy Cycerona do Attyka – ocena i wartość merytoryczna
Recenzowana pozycja to tak jak i inne tomy z serii „Biblioteka Antyczna” przykład doskonale przygotowanej edycji źródłowej. Tłumaczka wykonała swoją pracę doskonale, a tekst przekładu czyta się bardzo szybko i bez żadnych trudności. Aparatura naukowa również jest wykonana w sposób profesjonalny. Jej autorka przygotowała bardzo ciekawy wstęp, poświecony zarówno samemu Cyceronowi oraz jego korespondencji, jak i listom antycznym jako gatunkowi w ogóle. Część wstępną zamyka obszerna bibliografia, która ułatwi osobom chcącym pogłębić swoją wiedzę dalsze poszukiwania. Przypisy wyjaśniają niejasności zawarte w tekście – przedstawiając sylwetki opisywanych postaci czy szerzej omawiając poruszaną w liście tematykę lub okoliczności opisywanych zajść. Sprawia to, że nawet osoba nie znająca opisywanego okresu historycznego może bez przeszkód cieszyć się zrozumiałą i ciekawą lekturą.
Całości dopełniają zawarte na końcu tomu dodatki: kalendarium, streszczające najważniejsze wydarzenia z życia Cycerona i jego rodziny wraz z adnotacjami do konkretnych listów, w których znajdują się te informacje, drzewo genealogiczne rodu Cycerona, wykaz cytatów z dzieł literackich użytych w listach, konkordancja (zawierająca różne warianty numeracji listów), indeks imion i nazw geograficznych i mapy Grecji oraz Italii. Wszystkie te dodatki ułatwiają czytelnikowi poruszanie się w treści publikacji i szybkie odnajdywanie w tekście potrzebnych informacji. Książka wydana jest w bardzo ładnej twardej oprawie ze znaną już okładką, będącą wizytówką serii. Fanów serii ucieszy informacja, że w przygotowaniu jest tłumaczenie kolejnych czterech ksiąg korespondencji do Attyka.
„Listy do Attyka” to przykład doskonale przygotowanej edycji źródłowej, która przypadnie do gustu nie tylko znawcom tematu i specjalistom z zakresu historii starożytnego Rzymu. Bez wątpienia jest to ciekawa i zajmująca lektura, po którą mogą sięgnąć wszyscy interesujący się postacią wielkiego mówcy, jakim był Cyceron. Zainteresuje także tych, którzy chcą posłuchać ciekawych opowieści o tym, jak żyły elity rzymskiego społeczeństwa u schyłku okresu Republiki.
