Co się stanie po odejściu papieża Franciszka?
Po śmierci papieża Franciszka rozpoczyna się określona procedura przewidziana przez prawo kanoniczne oraz konstytucję apostolską „Universi Dominici Gregis” Jana Pawła II z 1996 roku, która reguluje wybór nowego papieża.
Zgodnie z tradycją konklawe, czyli ogólne zgromadzenie kardynałów zwoływane jest w celu wyboru kolejnego papieża. Termin ten zastosowano po raz pierwszy w średniowieczu. Posłużył się nim wówczas papież Grzegorz X (beatyfikowany w 1713 roku), który zasiadał na tronie Piotrowym w okresie od 1 września 1271 do 10 stycznia 1276 roku. To on doprowadził do ustalenia zasad konklawe, a postanowienia te spisane zostały w konstytucji „Ubi Periculum”. Na mocy tego dokumentu elektorzy mieli zagwarantowaną swobodę wyboru dzięki odosobnieniu cum clave, co można dosłownie tłumaczyć jako „zamknięcie pod kluczem”.
Jak wskazuje Katarzyna Krzysztofek, powstanie konklawe związane jest „z procesem hierarchizacji władzy w Kościele katolickim”. Ostatnie miało miejsce 13 marca 2013 roku. Zostało zwołane po rezygnacji, czyli dobrowolnym zrzeczeniu się urzędu papieża przez Benedykta XVI, który ogłosił swoją abdykację 11 lutego 2013 roku. Było to pierwsze konklawe od ponad 600 lat, które odbyło się z powodu rezygnacji papieża, a nie jego śmierci.
12 marca 2013 roku kardynałowie-elektorzy zebrali się w Kaplicy Sykstyńskiej, aby dokonać wyboru nowego Biskupa Rzymu. Dzień później przeprowadzono pięć głosowań. Finalnie, kardynałowie zdecydowali, że nowym papieżem zostanie pochodzący z Argentyny kardynał Jorge Mario Bergoglio, arcybiskup Buenos Aires, który przyjął imię Franciszek. Był to pierwszy papież z Ameryki Południowej i pierwszy jezuita na tym stanowisku.
Wierni zgromadzeni przed Kaplicą Sykstyńską zobaczyli biały dym, zwiastujący dokonanie wyboru, a następnie kardynał protodiakon Jean-Louis Tauran wszedł na balkon bazyliki św. Piotra i wypowiedział słowa: „Annuntio vobis gaudium magnum: Habemus Papam!”, co należy tłumaczyć jako „Ogłaszam wam wielką radość: Mamy papieża!”
Następnie na balkonie pojawił się nowo wybrany papież Franciszek i pozdrowił tłumy słowami: „Buonasera” (Dobry wieczór), po czym poprosił o modlitwę w swojej intencji.
Od kilku miesięcy pojawiają się niepokojące doniesienia na temat zdrowia papieża Franciszka. Od 14 lutego 2025 roku jest on hospitalizowany w rzymskiej Poliklinice Gemelli. Sam papież przyznał, że w przypadku niemożności sprawowania urzędu, zrezygnuje. Co stanie się z Kościołem po jego odejściu? Poniżej przybliżamy scenariusz, który został opracowany na wypadek śmierci Ojca świętego, ale może być realizowany także w przypadku abdykacji.
Zobacz też:
- Bazylika św. Piotra
- Co oznacza herb papieża Franciszka?
- Jak będą wybierali papieża?
- Średniowieczne konklawe. Jak wybierano papieży przed wiekami?
1. Co dzieje się po śmierci papieża?
Kiedy umiera papież, informację tę podaje do publicznej wiadomości kamerling, czyli kardynał odpowiedzialny za administrację Kościoła w okresie sediswakancji, a więc okresu, gdy Stolica Apostolska jest nieobsadzona. Rozpoczyna się też dziewięciodniowy okres żałoby - novemdiales (opisany w konstytucji „Universi Dominici gregis”), podczas którego odbywają się uroczystości pogrzebowe i modlitwy, a także zniszczony zostaje Pierścień Rybaka, czyli pieczęć papieska. Stosuje się go od XIII wieku, a najczęściej wykonywany był on ze złota. Natomiast pierścień papieża Franciszka jest pozłacany, ponieważ odmówił on przyjęcia złotego. Jako ciekawostkę warto dodać też, że ten należący do papieża Benedykta XVI nie został przełamany, tylko przecięty. Wykonano jedynie dwa głębokie nacięcia na wizerunku Rybaka.
Jak wskazywał Jan Paweł II, kardynałowie odprawiają wówczas nabożeństwa żałobne za spokój duszy Biskupa Rzymu „przez dziewięć kolejnych dni, trzymając się wiernie norm „Ordo exsequiarum Romani Pontificis” (Obrzędy pogrzebu Biskupa Rzymskiego wydane w czasie pontyfikatu Papieża Jana Pawła II przez Urząd Papieskich Celebracji Liturgicznych, będące w użyciu w czasie pogrzebu Jana Pawła II oraz Benedykta XVI), jak również „Ordo rituum conclavis”.
2. Przygotowania do pogrzebu
Ciało papieża przygotowywane jest do wystawienia na widok publiczny w bazylice św. Piotra. Pogrzeb papieża odbywa się zwykle w ciągu 4-6 dni po śmierci. Uroczystości pogrzebowe są prowadzone przez kolegium kardynałów.
Zgodnie z przyjętą procedurą, do tej pory jeśli ciało papieża miało zostać złożone do grobu w Bazylice Watykańskiej, Notariusz Kapituł Bazyliki lub Kanonik Archiwista sporządzali dokument, stwierdzający autentyczność tego aktu. W dalszej kolejności delegat Kardynała Kamerling i delegat Prefekta Domu Papieskiego przygotowywali dokumenty potwierdzające wiarygodność dokonanego złożenia do grobu. Pierwszy z nich czynił to w obecności członków Kamery Apostolskiej, z kolei drugi w obecności Prefekta Domu Papieskiego.
Należy jednak dodać, że papież Franciszek zdecydował się na uproszczenie papieskich pogrzebów. Postanowił, że w przeciwieństwie do przyjętego zwyczaju, jego doczesne szczątki spoczną poza Watykanem, w Bazylice Matki Bożej Większej w Rzymie. Jak wskazywał w wywiadach udzielanych w 2024 roku, zmiany są potrzebne, ponieważ „ma to być pogrzeb pasterza i ucznia Chrystusa, a nie władcy”. Nowe zasady, opublikowane w konstytucji „Praedicate Evangelium” z 2022 roku, zastąpiły te obowiązujące od 1998 roku, które zostały ustanowione przez Jana Pawła II. Kolejne modyfikacje nakazują natychmiastowe złożenie ciała do trumny, a następnie wystawienie ciała na widok publiczny nie na katafalku, a w trumnie. Dodatkowo Franciszek zdecydował się na zastąpienie trzech trumien z cyprysu, ołowiu i dębu, dwiema, które zostaną wykonane z cynku i drewna.
Uregulowano także kwestie dotyczące wykonywania zdjęć. Przepisy zakazują fotografowania i filmowania papieża „zarówno chorego w łóżku, jak zmarłego, ani nagrywać przy pomocy jakiegokolwiek urządzenia jego słów, aby je potem odtworzyć”. Fotografowanie możliwe jest jedynie w celach dokumentacyjnych i po otrzymaniu zgody od Kardynała Kamerlinga Świętego Kościoła Rzymskiego. Zgoda jest uwarunkowana pewnymi czynnikami. Przyznawana jest pod warunkiem, że zmarły papież ubrany będzie już w szaty pontyfikalne.
3. Okres żałoby i przygotowania do konklawe
Po śmierci papieża następuje sede vacante (oznaczające dosłownie „pusty tron”), czyli wakat na tronie papieskim, a cały proces wyboru nowego zwierzchnika Kościoła przebiega według ściśle określonych zasad. Po pogrzebie rozpoczyna się okres żałoby, który trwa zwykle dziewięć dni (tzw. novemdiales). W tym czasie kardynałowie z całego świata przybywają do Watykanu, aby przygotować się do konklawe.
Jak pisał Jan Paweł II w konstytucji apostolskiej „Universi Dominici Gregis”:
W aktualnych uwarunkowaniach historycznych wymiar uniwersalny Kościoła wydaje się wystarczająco ukazany przez Kolegium stu dwudziestu Kardynałów wyborców, pochodzących ze wszystkich części świata i bardzo zróżnicowanych kultur. Potwierdzam zatem tę liczbę Kardynałów wyborców jako maksymalną, wyjaśniając równocześnie, że nie jest bynajmniej oznaką braku szacunku utrzymanie normy ustanowionej przez mojego poprzednika Pawła VI, według której w wyborze nie uczestniczą ci, którzy ukończyli w dniu rozpoczęcia wakatu Stolicy Apostolskiej osiemdziesiąty rok życia.
W czasie pobytu w Watykanie kardynałowie mieszkają w Domus Sanctae Marthae.
4. Zwołanie konklawe
Konklawe musi rozpocząć się nie wcześniej niż 15 dni i nie później niż 20 dni po śmierci papieża. Ten okres pozwala na przybycie wszystkich kardynałów-elektorów, którzy nie ukończyli 80. roku życia.
Podczas całego procesu kardynałowie-elektorzy są odizolowani od świata zewnętrznego w Kaplicy Sykstyńskiej, aby uniknąć wpływów zewnętrznych.
- Po dojrzałej refleksji zadecydowałem więc, że jedyną formą, w której elektorzy mogą wyrazić swój głos w celu wybrania Biskupa Rzymskiego, jest tajne głosowanie realizowane według niżej wskazanych norm. Taka forma daje bowiem większe gwarancje jasności, jednoznaczności, prostoty, przejrzystości, a przede wszystkim skutecznego i konstruktywnego uczestniczenia wszystkich i poszczególnych Kardynałów, tworzących zgromadzenie wyborcze Następcy Piotra - wskazywał Jan Paweł II.
Zgodnie z przepisami kardynałowie elektorzy muszą „powstrzymać się od prowadzenia korespondencji listownej, telefonicznej lub komunikowania się przy pomocy innych środków z osobami niezwiązanymi ze środowiskiem, w którym dokonuje się wybór, z wyjątkiem przypadku uzasadnionej i pilnej konieczności, odpowiednio uznanej przez Kongregację partykularną”.
5. Przebieg konklawe
Konklawe rozpoczyna się od mszy św. w intencji wyboru nowego papieża. Kardynałowie-elektorzy zbierają się w Kaplicy Sykstyńskiej, gdzie odbywają się tajne głosowania. Każdy kardynał otrzymuje kartę do głosowania, na której wpisuje imię wybranego kandydata. Aby wybór był ważny, kandydat musi uzyskać co najmniej 2/3 głosów. Aczkolwiek, przepisy regulują, że jeżeli liczba obecnych kardynałów nie może zostać podzielona na trzy równe części, do ważności wyboru papieża jest wymagany jeden głos więcej.
Głosowania odbywają się dwa razy dziennie (rano i wieczorem) aż do momentu wyboru nowego papieża. Po każdym głosowaniu głosy są liczone przez skrutatorów, a następnie palone – jeśli nie dokonano wyboru, dym z komina Kaplicy Sykstyńskiej jest czarny, a jeśli papież został wybrany – biały.
6. Ogłoszenie wyboru nowego papieża
Gdy kandydat uzyska wymaganą większość głosów, zostaje zapytany, czy przyjmuje wybór. Jeśli wyrazi zgodę, staje się nowym papieżem i ogłasza swoje papieskie imię.
Jak pisał Jan Paweł II:
Po przyjęciu wyboru elekt, który otrzymał już święcenia biskupie, staje się natychmiast Biskupem Kościoła Rzymskiego, prawdziwym Papieżem i Głową Kolegium Biskupiego; nabywa tym samym rzeczywiście pełną i najwyższą władzę w Kościele powszechnym i może ją wykonywać. Jeśli natomiast elekt nie posiada sakry biskupiej, winien zaraz otrzymać święcenia biskupie.
Następnie kardynał protodiakon (najstarszy rangą kardynał-diakon) wychodzi na balkon Bazyliki św. Piotra i ogłasza wybór słowami: „Habemus Papam!” (Mamy papieża!).
Nowy papież pojawia się na balkonie, aby udzielić pierwszego błogosławieństwa Urbi et Orbi (miastu i światu).
7. Inauguracja pontyfikatu
W ciągu kilku dni po wyborze odbywa się uroczysta inauguracja pontyfikatu nowego papieża, podczas której otrzymuje on paliusz i Pierścień Rybaka, stanowiący jeden z atrybutów papiestwa i papieżowi służy jako pieczęć.
8. Nowy papież rozpoczyna swoją posługę
Nowy papież przejmuje obowiązki głowy Kościoła katolickiego i rozpoczyna swoją posługę duszpasterską. Celem procedury jest zapewnienie płynnego i duchowego przejścia władzy w Kościele. W ciągu minionych stuleci ulegała jednak licznym zmianom.
Papabile: potencjalni kandydaci, czyli kto może zostać następcą papieża Franciszka?
Od pewnego czasu tworzona jest lista potencjalnych papabile, czyli tych, którzy mogą zostać papieżem. Wśród kandydatów wymienia się takich duchownych jak:
- Cardinal Angelo Bagnasco (Włochy) - przewodniczący Rady Konferencji Episkopatów Europy w latach 2016–2021, od 2020 arcybiskup senior archidiecezji Genui.
- Kard. Matteo Zuppi (Włochy) – przewodniczący Konferencji Episkopatu Włoch, bliski współpracownik Franciszka, otwarty na dialog i reformy.
- Kard. Luis Antonio Tagle (Filipiny) – dawny arcybiskup Manili, prefekt Kongregacji ds. Ewangelizacji Narodów, bliski azjatyckim katolikom.
- Kard. Péter Erdő (Węgry) – konserwatywny kardynał, arcybiskup Budapesztu, cieszy się dużym szacunkiem w Europie.
- Kard. Robert Sarah (Gwinea) – były prefekt Kongregacji ds. Kultu Bożego, konserwatysta, popierany przez tradycjonalistów.
- Kard. Charles Maung Bo (Birma) – birmański duchowny, pełniący funkcję arcybiskupa Rangunu od 7 czerwca 2003 roku. W 2015 roku został wyniesiony do godności kardynała przez papieża Franciszka. Arcybiskupa Rangunu, Myanmar.
- Kard. Willem Jacobus (Wim) Eijk (Holandia) – arcybiskup metropolita Utrechtu i tym samym prymas Niderlandów od 2008, przewodniczący Konferencji Episkopatu Holandii w latach 2011–2016, kardynał prezbiter od 2012.
- Kard. Albert Malcolm Ranjith Patabendige Don (Sri Lanka) - lankijski duchowny katolicki, arcybiskup Kolombo od 2009.
- Kard. Pietro Parolin (Włochy) - sekretarz stanu Stolicy Apostolskiej od 2013, kardynał od 2014, członek Rady Kardynałów od 2014.
- Kard. Pierbattista Pizzaballa (Włochy, łaciński patriarcha Jerozolimy) - franciszkanin, biblista, łaciński patriarcha Jerozolimy i tym samym wielki przeor Zakonu Rycerskiego Grobu Bożego.
- Kard. Anders Arborelius (Szwecja) - karmelita bosy, konwertyta, biskup diecezjalny sztokholmski od 1998, przewodniczący Konferencji Episkopatu Skandynawii w latach 2005-2015, kardynał prezbiter od 2017.
- Kard. Jean-Marc Aveline (Francja) - arcybiskup metropolita Marsylii od 2019, kardynał od 2022.
Zgodnie z przepisami ostatecznego wyboru dokonują podczas konklawe kardynałowie natchnieni przez Ducha Świętego.
Źródła:
- Konstytucja Apostolska Universi Dominici gregis Ojca Świętego Jana Pawła II [online:] www.documentacatholicaomnia.eu, dostęp 23.02.2025 r.
- Katarzyna Krzysztofek, Pierwsze sposoby elekcji papieży [online:] www.ruj.uj.edu.pl
- Piotr Nowak, Jak wybierano papieży; konklawe, Częstochowa 2005, s. 7.
- Carol Zimmermann, Ring of retired Pope Benedict no longer can be used as seal [online:] www.catholicfreepress.org.
- Konstytucja Praedicate Evangelium [online:] www.vatican.va.
- www.wprost.pl,
- www.collegeofcardinalsreport.com,
- www.wiadomosci.radiozet.pl,
- www.ekai.pl,
- www.opoka.org.pl,
- www.fabrykabizuterii.com.
