Buddyzm – droga do wyzwolenia
Twórcą religii, czy może raczej filozofii buddyjskiej, był Siddhartha („ten, który dopiął celu”) Gautama, który przyjął imię Oświeconego. Czas jego życia przypada na V w. p.n.e., wtedy też w płn. części Indii, na nizinie nadgangesowej, powstał buddyzm.
W trakcie swojego żywota Budda dokonał dwunastu czynów. Pierwszym było opuszczenie nieba Tuszita. Budda przybył z niego na ziemię pod postacią białego słonia z sześcioma kłami. Następnie wstąpił do łona matki, narodził się, po czym, od razu po wyjściu z jej boku, wykonał siedem kroków na wschód. Czyniąc to, wierszem wypowiadał swoje nauki, a pod jego stopami pojawiały się kwiaty lotosu. Na świat przyszedł w rodzinie z rycerskimi tradycjami. Jego ojciec pochodził z rodu Śakjów, a gdy narodził się mały Siddhartha, obejmował on stanowisko naczelnika małego państewka leżącego na granicy Indii i Nepalu, stąd prawdopodobnie wzięła się legenda, których wiele krąży na temat życia Buddy, o jego królewskim pochodzeniu.
Izolacja
Wkrótce po narodzinach do domu szczęśliwych rodziców przybył mnich, który przepowiedział przyszłość Buddy. Powiedział, że jeżeli książę pozostanie w pałacu, będzie wielkim królem, który podbije cały świat. Jeżeli jednak porzuci dworskie życie i wybierze duchowe, zostanie Buddą, wybawicielem świata. Ojciec, chcąc dla syna spełnienia się pierwszej części przepowiedni, postanowił wychowywać go w pałacowym przepychu, nie dopuszczając, by mały książę zetknął się ze złem tego świata. Kolejne lata Siddhartha spędził w pałacu na studiowaniu nauk i sztuk. W wieku 16 lat poślubił swoją krewną, Rahuandę, która wydała na świat jego syna, Rahulę.
Pałacowe mury oddzielały go od świata rzeczywistego. Aż do osiągnięcia dojrzałości był izolowany, przez co nie miał styczności ze starością, chorobą i śmiercią. Gdy po raz pierwszy opuścił pałac i dowiedział się, że stają się one udziałem wszystkich żywych istot, postanowił porzucić dotychczasowe życie i udać się na tułaczkę. Odraza, jaką wywołały u niego nowe doświadczenia, spowodowała silne pragnienie osiągnięcia nieśmiertelności. Przez 6 lat wiódł życie ascety. Raz podróżował samotnie przez wiele tygodni, innym razem dołączał się do grup mędrców, od których pobierał nauki. Lata wędrówek spędził na samodoskonaleniu się. Sześć kolejnych lat spędził w miasteczku w pobliżu Gaji. Legenda głosi, że w tym czasie spożywał 1 ziarnko ryżu na dzień. Często pozostawał w pozycji stojącej całymi tygodniami.
Gdy doprowadził swoje ciało do stanu zupełnego wyczerpania, uznał takie postępowanie za całkowicie bezużyteczne i postanowił je zmienić. 7 lat i 7 dni po opuszczeniu pałacu dotarł do Urureli. Tam siedmiokrotnie obszedł drzewo figowca ze słowami: Niech moja skóra się skurczy, a moja ręka uschnie, niech moje kości się rozpłyną – dopóki nie będzie mi dane ostateczne poznanie, dopóty nie ruszę się z tego miejsca, po czym zasiadł pod drzewem. Oświecenie nadeszło po 7 tygodniach (w wieku 35 lat). Poznał wtedy przyczynę cierpienia i odkrył tajemnicę drogi do wyzwolenia od niego. Siddhartha Gautama przybrał imię Buddy.
Polecamy e-book „Czy Zygmunt III Waza zasłużył na niesławę?”
Nauczanie
Po osiągnięciu oświecenia Budda mógł albo osiągnąć stan nirwany, albo nauczać. Wybrał tę drugą drogę i stał się Bodhisattwą, człowiekiem, który po osiągnięciu oświecenia rezygnuje z niego na pewien czas, aby nauczać. Czynił to przez 45 lat, podczas których robił jedynie czteromiesięczne przerwy w czasie pór deszczowych. Zatrzymywał się wtedy w klasztorach, gdzie spędzał czas na medytacjach. Ostatnie godziny życia spędził Budda w gaju drzew sal nad rzeką Hiranjawati.
Ostatnim czynem, którego dokonał, było wejście w stan parinirwany. Odbyło się to w miejscowości Kuszinagara, gdzie Budda w wieku 84 lat opuścił swoje ciało. Po jego śmierci uczniowie przez 7 dni czuwali nad zwłokami mistrza. Dnia ósmego ciało zostało złożone na stosie pogrzebowym. Święte relikwie podzielono na 8 części. Każdy z obdarowanych wzniósł nad nimi budowlę – stupę. Po śmierci Buddy filozofia przekształciła się w religię.
Podstawą nauk buddyzmu są „Cztery szlachetne prawdy”. Budda wygłosił je w swoim pierwszym kazaniu, zwanym „kazaniem na górze”, w Ogrodzie Gazeli w Sarnath. Pierwsza prawda mówi, że wszelkie życie jest cierpieniem (duhkha). Cierpieniem są narodziny, starość, choroba, śmierć. Cierpieniem jest również niemożność zaspokojenia pragnień, brak satysfakcji, ale także ból, troska czy żal. Druga szlachetna prawda mówi, że źródłem cierpienia jest niewiedza, wywołująca egoistyczne pożądanie i przywiązanie (tryszna). Pragnienie sprawia, że człowiek jest zdolny do czynienia zła, aby owo pragnienie zaspokoić.
Trzecia prawda mówi, że istnieje droga prowadząca do kresu cierpienia (nirodha). Sposobem na pozbycie się cierpienia jest wyeliminowanie jego przyczyny, czyli pożądania. Budda powiedział: Oto szlachetna prawda o ustaniu cierpienia. Jest to całkowity zanik i ustanie żądzy, jej zaniechanie i porzucenie, wyzwolenie i oderwanie się od niej. Wyzbycie się pożądania pozwala na osiągnięcie stanu absolutnego spokoju – nirwany.
Jak osiągnąć nirwanę
Czwarta szlachetna prawda ukazuje sposób, w jaki można osiągnąć nirwanę. Jest to szlachetna „ośmioraka ścieżka” mająca osiem części: słuszny pogląd – zrozumienie idei medytacji, słuszne postanowienie – wyzbycie się pragnień, słuszne słowo – wstrzymanie się od głoszenia nieprawdy, słuszny czyn – przestrzeganie „Pięciu Buddyjskich Przykazań”, słuszny żywot – nie podejmowanie działań prowadzących do łamania przykazań, słuszne dążenie – dążenie do oświecenia, słuszne skupienie – przemyślenia oraz słuszna medytacja – prowadząca do zrozumienia i wyciągnięcia konstruktywnych wniosków.
Budda podczas 45 lat, które spędził na nauczaniu, stworzył szereg zakonów po dziś dzień mających charakter szkół. Nowicjusz chcący wstąpić do zakonu musiał spełnić stawiane przed nim wymagania. Przede wszystkim musiał mieć ukończone 16 lat. Początkowo młodzieniec miał goloną głowę. Pierwszym etapem życia w zakonie była nauka dziesięciu
podstawowych zasad (niekrzywdzenie istot żywych, nieprzywłaszczanie sobie cudzego mienia, zachowanie czystości cielesnej, powstrzymanie się przed kłamstwem, nie picie napojów zawierających alkohol, niespożywanie posiłków po południu, niebranie udziału w zabawach i przedstawieniach, nieużywanie ozdób, niesypianie w wygodnym łożu, nieprzyjmowanie złota ani srebra).
Jeżeli owe warunki zostały spełnione, w wieku 20 lat młodzieniec zostawał mnichem. Otrzymywał przy tej okazji 3 bawełniane szaty w kolorze żółtym bądź pomarańczowym, miskę żebraczą, pasek, brzytwę, igłę, sitko do cedzenia wody, wachlarz i kij. Od tej pory były to jedyne rzeczy, jakie miał w swoim posiadaniu. Mnich nie składał żadnych ślubów, toteż w każdej chwili mógł wystąpić ze wspólnoty. Mógł być z niej również wykluczony, w przypadku złamania którejkolwiek z zasad. Dwa razy w miesiącu, podczas nowiu i pełni księżyca, odbywały się zebrania, na których miała miejsce publiczna spowiedź.
Dwa kierunki
Budda nigdy nie ogłosił się bóstwem ani twórcą nowej religii, toteż buddyzm nie uznaje osobowego boga stwórcy ani żadnej innej praprzyczyny. Według wierzeń świat jest odwieczny, a zbawienie każdy osiąga sam, dzięki osobistej zasłudze i własnym wysiłkom. Buddyzm zaprzecza istnieniu stałej i niezmiennej duszy, a także piekła czy raju. Uczy żyć w zgodzie z zasadami moralności przy wyzbyciu się pragnień.
Człowiek w buddyzmie sam decyduje o sobie, odpowiada za własne czyny, ma możliwość decydowania o kolejnych wcieleniach, jak i o kresie tych wcieleń, o nirwanie. Celem oświecenia jest niesienie pomocy wszystkim istotom. Buddyjskie teksty kanoniczne nie uznają Boga, nie nakazują oddawania mu czci, a dają wskazówki pomocne w samodoskonaleniu się. Zbiór tekstów Tripitaka (trzy kosze) składa się z trzech części: Winajapitaki (kosza dyscypliny), Suttapitaki (kosza kazań) i Abhidhammapitaki (kosza wyższej doktryny).
W buddyzmie obok siebie egzystują dwa kierunki: hinajana – mały wóz (płd.-wsch. Azja) i mahajana – wielki wóz (Tybet, Japonia, Chiny). Nazwy kierunków buddyzmu pochodzą od „metafory świata”, która opisuje go jako płonący dom. Jeżeli ktoś chce uratować siebie, będzie potrzebował małego wozu, jeżeli zaś będzie chciał uratować innych, potrzebny mu będzie wielki wóz. Buddyzm mahajanistyczny jest mniej konserwatywny i dlatego bardziej przystępny. Początkowo wyznawcy obu kierunków wzajemnie się zwalczali. Ostatecznie jednak zwyciężyła mahajana. Obecnie do najczęściej spotykanych odmian buddyzmu należy lamaizm (głównie Tybet) i zen (Japonia). Oba wywodzą się z mahajany. Buddyzm wyznawany jest przez blisko 600 milionów wiernych. Po chrześcijaństwie, islamie i hinduizmie jest to największy system wierzeniowy.
