Bitwa na Cable Street, czyli jak brytyjska lewica przeciwstawiła się faszyzmowi Oswalda Mosleya
Bitwa na Cable Street była próbą przeciwstawienia się brytyjskiemu faszymowi. Skąd wziął się ten ruch, który odcisnął tak duży ślad na historii XX wieku?
Faszyzm brytyjski
Najsilniejszy rozwój ruchu faszystowskiego w Wielkiej Brytanii łączy się ściśle z charyzmatyczną postacią Oswalda Mosleya, założyciela i lidera Brytyjskiej Unii Faszystów ([British Union of Fascists], BUF) – organizacji o rewolucyjnym charakterze, w której ścierały się dwa silne nurty: faszystowski oraz narodowo-socjalistyczny.
Oswald Mosley (domena publiczna). Oswald Mosley urodził się 16 listopada 1896 roku w rodzinie arystokratycznej. W 1918 roku, w wieku 22 lat, został wybrany do Izby Gmin, w której reprezentował Partię Konserwatywną. W 1924 roku przeniósł się do Partii Pracy. W 1926 roku po raz kolejny został wybrany do Izby Gmin, a w 1930 roku objął urząd ministra bez teki. W swojej działalności parlamentarnej Mosley zasłynął arogancją, radykalizmem, błyskotliwością oraz ekscentrycznością. Koncentrował się na zagadnieniach ekonomicznych. Po konflikcie z działaczami Partii Pracy w 1930 roku podał się do dymisji. 6 marca 1931 roku powołał do życia Nową Partię ([The New Party]), która miała charakter antyliberalny i autorytarny; odrzucano pojęcie klas na rzecz organicznego, korporacyjnego narodu. Partia posiadała sekcję dla młodych tzw. NUPA (skrót od [New Party]) powołaną do ochrony spotkań. Charakterystycznym elementem tej bojówki był brak broni – uważano, iż młodzi członkowie powinni walczyć na pięści, tak jak nakazuje angielska tradycja.
Zobacz też:
Nowa Partia nie osiągnęła pożądanego sukcesu. W tym czasie Mosley pochłonięty był ideą i fenomenem faszyzmu. W 1932 roku wydał swoją pierwszą książkę pt. „Większa Brytania” ([The Greater Britain]). Wyłożył w niej analizę problemów gospodarczych dotykających jego kraj oraz sposoby ich rozwiązania. Poruszył również kwestię przebudowy społecznej i państwowej.
Brytyjska Unia Faszystów
W drugiej połowie 1932 roku Mosley był pod ogromnym wrażeniem faszystowskiego państwa włoskiego. Zaczął rozmowy z grupami o podobnym profilu ideowym, aby powołać wspólną, dużą organizację skupiającą i reprezentującą interesy brytyjskich faszystów. 1 października 1932 roku ogłoszono powstanie Brytyjskiej Unii Faszystów. Program nowego ugrupowania stanowiła doktryna wyłożona w The Greater Britain. Początkowo ugrupowanie charakteryzowało się sporym umiarkowaniem w jej głoszeniu oraz prowadzeniu tzw. „polityki ulicznej”. Miało to na celu pozyskanie bogatych sponsorów. Dzięki takiemu działaniu udało się pozyskać m.in. właściciela koncernu samochodowego lorda Nuffielda czy też magnata prasowego lorda Rothermere (właściciel „The Daily Mail”). W 1933 roku Mosley wraz z grupą współpracowników udał się w podróż do Italii, gdzie prawdopodobnie uzyskał pomoc materialną od Mussoliniego.
Początkowo BUF prowadziła dwutorową politykę. Racjonalny program gospodarczy wyłożony w The Greater Britain miał przyciągnąć inteligencję i brytyjską arystokrację. Natomiast populistyczne hasła oparte głównie na nacjonalizmie i antykomunizmie miały przyciągnąć resztę społeczeństwa, kreując brytyjskich faszystów na reprezentantów wszystkich klas społecznych. W tym okresie starano się zatuszować fanatyczny antysemityzm niektórych działaczy BUF. Poparcie dla Mosleya i jego ugrupowania gwałtownie wzrastało. Zmiany nastąpiły w 1935 roku – Wielka Brytania powoli przestawała odczuwać skutki kryzysu gospodarczego, a radykalizm społeczny osłabł. Liczne skandale, które towarzyszyły BUF spowodowały, iż poparcie zaczęło spadać. Co więcej, przemoc wobec przeciwników politycznych również doprowadziła do zmniejszenia liczby sympatyków. W latach 1935–1936 nasilił się również antysemityzm głoszony przez członków BUF. Sam Mosley starał się zachować w tej kwestii umiarkowane stanowisko, jednak to głos jego współpracowników takich jak np. William Joyce, czy John Bekcett, zaczął determinować bardzo radykalne, antysemickie stanowisko BUF.
Flaga Brytyjskiej Unii Faszystów (aut. R-41, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported). Przeciwko faszyzmowi, czyli lewica bierze sprawy w swoje ręce
Przemoc polityczna obca brytyjskiemu społeczeństwu spowodowała radykalizację działań środowisk o charakterze lewicowym i antyfaszystowskim. Najliczniejszą organizacją skupiającą przeciwników Oswalda Mosleya była Komunistyczna Partia Wielkiej Brytanii ([Communist Party of Great Britain]), ugrupowanie założone w 1920 roku jako brytyjska sekcja Międzynarodówki Komunistycznej. Od początku swojej działalności cechowała się radykalizmem politycznym. Działacze partii próbowali powołać masowe, rewolucyjne związki zawodowe. Kiedy w 1935 roku Komintern wydal dyrektywę tworzenia Frontów Ludowych, brytyjscy komuniści podporządkowali się Moskwie i przeszli do działania.
Przeczytaj również;
Pierwsza poważna konfrontacja grup lewicowych z faszystami miała miejsce 7 czerwca 1934 roku. Przed Olympia Hall w Londynie Komunistyczna Partia Wielkiej Brytanii postanowiła urządzić kontrmanifestację dla odbywającego się w tym miejscu wiecu Oswalda Mosleya. Oprócz komunistów udział wzięli liczni działacze żydowscy. Pojedyncze grupy kontrmanifestantów przedostały się do Olympia Hall rozrzucając ulotki o treści antyfaszystowskiej oraz próbując zagłuszyć przemawiającego Mosleya. Doszło do bardzo brutalnych starć jego zwolenników z antyfaszystami, i dopiero interwencja policji uspokoiła zwaśnione strony. Wydarzenia w Olympia Hall zszokowały brytyjską opinię publiczną ukazując jej inny wymiar polityki, obcy angielskiej kulturze politycznej. Po tych wydarzeniach BUF stracił poparcie lorda Rothermere, a same starcia były długo komentowane w brytyjskich mediach. Umocniono wizerunek faszyzmu jako krwawego bezprawia.
Polecamy e-book Michała Przeperskiego „Gorące lata trzydzieste. Wydarzenia, które wstrząsnęły Rzeczpospolitą”:
Książkę można też kupić jako audiobook, w tej samej cenie. Przejdź do możliwości zakupu audiobooka!
Cable Street – decydująca bitwa
W latach 1935-1936, gdy BUF przyjął pozycje skrajnie antysemickie, dochodziło do coraz większej liczby starć. Mimo tego, iż Mosley próbował tonować nastroje w swoim ugrupowaniu, nie był w stanie powstrzymać fanatyzmu działaczy. 4 października 1936 roku zapowiedział przemarsz swoich zwolenników przez londyński East End – dzielnicę, w której mieszkało ok. 350 tys. Żydów. Na wieść o tym brytyjskie środowiska żydowskie zaapelowały do lokalnej społeczności o pozostanie w domach. Natomiast środowiska lewicowe na czele z liderem Partii Komunistycznej Philem Piratinem zapowiedziały blokadę marszu. Władze Londynu wahały się co do jego delegalizacji, wreszcie jednak postanowiły zabezpieczyć go bardzo dużą ilością policji.
Aresztowany uczestnik starć na Cable Street (domena publiczna). Od samego rana 4 października 1936 roku środowiska lewicowe budowały barykady w okolicach Cable Street. Kontrmanifestacja zgromadziła ok. 100 tys. osób. Oprócz komunistów wzięli w niej udział Irlandczycy, anarchiści, socjaliści oraz reprezentacje środowisk żydowskich. 6 tys. policjantów przystąpiło do zabezpieczenia przemarszu. Doszło do walk w wielu częściach East Endu. Do kontrmanifestantów zaczęła przyłączać się ludność dzielnicy. Na wyznaczonym miejscu zbiórki faszystów pojawiło się ok. 3 tys. osób. Po kilku atakach na członków i sympatyków BUF Mosley postanowił podporządkować się woli policji i rozwiązał marsz. Mimo to starcia środowisk lewicowych z siłami porządkowymi trwały nadal. 175 osób zostało rannych, kolejne 150 aresztowano. Liczba ta mogła być o wiele większa, jednak wiele osób zostało odbitych z rąk policji przez demonstrantów. Aresztowani w większości zostali oskarżeni o przeszkadzanie policji w działaniu i ukarani grzywną w wysokości 5 funtów, kilku przywódców oskarżono o przewodzenie zamieszkom – ukarano ich 3-miesięcznymi ciężkimi robotami.
Policja w walce z uczestnikami bitwy o Cable Street (domena publiczna). Po wydarzeniach na Cable Street wprowadzono Public Order Act – ustawę o porządku publicznym, ograniczającą wolność zgromadzeń, poszerzającą uprawnienia policji wobec uczestników demonstracji oraz zakazującą noszenie uniformów partyjnych w miejscach publicznych. BUF uległa społecznej alienacji, a sama bitwa o Cable Street zapadła w pamięć Brytyjczykom.
Polecamy także:
- Przeciwko systemowi – faszyzm portugalski a dyktatura Salazara
- Faszyzm po amerykańsku, czyli Srebrne Koszule Williama Dudleya Pelleya
Cable Street w kulturze brytyjskiej
Bitwa o Cable Street do dziś odgrywa dość szczególną rolę w brytyjskim ruchu lewicowym i antyfaszystowskim. Co roku przypomina się o jej rocznicy, znalazła również liczne odwołania w kulturze – wątek Cable Street przewija się w powieściach Terry'ego Pratcheta i Kena Folletta. W muzyce swoje odzwierciedlenie znalazła nie tylko w utworach grup związanych z punk rockiem. Stephen Bragg napisał utwór pt. The Battle of Barking poświęcony wydarzeniom na Cable Street. W filmie The Wall organizacja faszystowska stylizowana jest na organizację Mosleya. Charakterystyczny jest jej marsz po ulicach, w którym atakuje swoich wrogów. Bardzo znany jest mural o powierzchni 330 m2 namalowany przez Dave'a Binningtona Savage'a, Paula Butnera, Raya Walkera i Desmonda Rochforta w latach 1979–1983. Znajduje się on przy Cable Street, namalowany jest w stylu socrealizmu i ukazuje starcie protestujących z policją. Znajdują się na nim również podobizny Mosleya i Hitlera.
Cable Street Mural (fot. jo-marshall, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution 2.0 Generic). Bitwa o Cable Street przeszła do historii jako sprzeciw lewicy wobec ruchu, który stawał się co raz bardziej radykalny. Antysemickie hasła oraz wyraźne inspiracje III Rzeszą doprowadziły do połączenia sił ugrupowań nie tylko lewicowych, chcących zablokować demonstrację zwolenników Mosleya. Miała to być zwykła kontrmanifestacja, jednak zamieniła się w symbol oporu brytyjskiej lewicy przeciwko faszyzmowi.
Bibliografia:
- Cesarz Maciej, Od „Większej Brytanii” do zjednoczonej Europy. Faszystowska doktryna Oswalda Mosleya, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2006.
- Payne Stanley G., A history of fascism, University of Wisconsin Press 1995.
- Rubin Bret, The Rise and Fall of British Fascism: Sir Oswald Mosley and the British Union of Fascists, „Intersections – journal of comparative history of ideas”, vol. 11, nr 2, Autumn 2010, University of Washington.
- Skidelsky Robert, Oswald Mosley, Holt, Rinehart and Winston, New York 1975.
- Thurlow Richard, Fascism in Britain. A history 1918-1998, I.B. Tauris, London-New York 1998.
Polecamy e-book Michała Przeperskiego „Gorące lata trzydzieste. Wydarzenia, które wstrząsnęły Rzeczpospolitą”:
Książkę można też kupić jako audiobook, w tej samej cenie. Przejdź do możliwości zakupu audiobooka!
Redakcja: Tomasz Leszkowicz
