Benjamin Franklin: ojciec Stanów Zjednoczonych

Benjamin Franklin – Wczesne lata

Urodzony 17 stycznia 1706 r. w prowincji Massachusetts Bay Benjamin Franklin był piętnastym (sic!) dzieckiem i najmłodszym synem Josiaha Franklina, urodzonego w Anglii wyrobnika świec i mydła. Ojciec Benjamina był żonaty dwukrotnie – z pierwszą żoną Anne Child miał siedmioro dzieci, z drugą, Abiah Folger, doczekał się jeszcze dziesięciorga. Młody Benjamin Franklin opanował zdolność czytania w bardzo młodym wieku, jednak edukację w Boston Latin School musiał przerwać z powodu złej sytuacji finansowej ojca, w którego sklepie zaczął pracować od dziesiątego roku życia. By zniechęcić syna do wyruszenia na morze, Josiah oddelegował dwunastoletniego Benjamina do terminowania w drukarni jego brata, Jamesa.

Mimo problemów z bratem, który traktował go źle i często bił, młody Franklin wykorzystał ów okres swojego życia ucząc się wydawniczego fachu od podszewki i nasiąkając równocześnie wywrotowymi poglądami politycznymi.

Banknot 100-dolarowy z wizerunkiem Benjamina Franklina (domena publiczna).

Z powodu braku zgody na publikację tekstów Benjamina przez Jamesa, szesnastoletni chłopak przyjął pseudonim Mrs. Silence Dogood. Wykorzystał go do przesłania czternastu dowcipnych i kreatywnych listów, pozytywnie przyjętych przez czytelników gazety jego brata „The New England Courant”. Po wyjściu na jaw prawdy o autorze listu (co rozwścieczyło Jamesa), Benjamin stwierdził iż ma dość męczarni u brata i mimo, iż z pracodawcą łączyły go jeszcze trzy lata kontraktu, zdecydował się uciec z Bostonu. Udał się do Nowego Jorku, aż w końcu trafił do Filadelfii, która stała się jego domem do końca życia.

W Filadelfii Benjamin Franklin również pracował w drukarni, tymczasowo pomieszkując u Johna Reada, gdzie poznał jego córkę, Deborę. W 1724 r. zdecydował się otworzyć własną drukarnię, co wymagało od niego podróży do Londynu w celu nabycia niezbędnego wyposażenia. Spędził w stolicy monarchii dwa lata, zarówno pracując jak i korzystając z jej dobrodziejstw kulturalnych. W 1725 r. ukazała się pierwsza broszura Franklina zatytułowana Rozprawa o wolności, konieczności, przyjemności i bólu, w której głosił, że człowiek nie ma wolnej woli i nie jest odpowiedzialny za swe działania. Co ciekawe, Franklin odrzucił potem tę myśl i spalił prawie wszystkie kopie tej rozprawki.

Po powrocie do Filadelfii w 1726 r. Benjamin dowiedział się, że Debora w międzyczasie wyszła za mąż, a kilka miesięcy po ślubie została porzucona. Przez następne dwa lata imał się różnych zawodów, aż w końcu powrócił do znanego mu fachu, od 1728 r. drukując materiały rządowe, a od 1730 r. uzyskując oficjalny tytuł drukarza stanu Pensylwania. W tym samym okresie sformował grupę Junto, w ramach której młodzi mężczyźni zbierali się co piątek by rozprawiać o polityce, filozofii czy moralności. Rok później wydatnie przyczynił się do założenia wypożyczalni książek: The Library Company of Philadelphia.

Kolejna rozprawka Franklina, traktująca o zwiększeniu podaży pieniądza w celu pobudzenia gospodarki, pozwoliła zarobić mu wystarczającą sumę by nabyć od poprzedniego właściciela „The Pennsylvania Gazette”. Ze skraju bankructwa wyniósł ją do pozycji najbardziej poczytnego tytułu w koloniach, a także pierwszego, który zaczął przynosić faktyczne zyski. Owego dobrego wyniku nie powtórzyła jednak niemieckojęzyczna wersja pisma.

Franklin ściągający z nieba elektryczność (aut. Benjamin West, ok. 1816 r., domena publiczna).

W 1730 r. sformalizował on związek z Deborą Read na zasadzie common law marriage. Urodziła się z niego dwójka dzieci – Francis (ur. 1732 r., zmarł w wieku 4 lat z powodu ospy) i Sarah (ur. 1743 r.). Franklinowie wychowywali także Williama – dziecko Benjamina spoza małżeństwa.

Benjamin Franklin – naukowiec, wynalazca, filozof

Autorytet Benjamina Franklina wzrósł znacznie po publikacji Almanachu Biednego Ryszarda – wydanego w 1732 r. zbioru dotyczącego prognoz pogody, informacji astronomicznych czy poezji i aforyzmów. Franklin wydawał go przez ćwierć wieku, wzbogacając go nieustannie swoimi cytatami. Filadelfia zawdzięcza mu również zorganizowanie oddziałów straży pożarnej.

W 1731 r. dołączył do Wolnomularzy, później został wybrany wielkim mistrzem Masonów Pensylwanii. Franklin rozszerzył swe zainteresowania o naukę, w 1741 r. projektując kuchenkę (Franklin stove), która przy mniejszym zapotrzebowaniu węgla dawała więcej ciepła.

W 1748 r., w wieku 42 lat, stał się jednym z najbogatszych ludzi w Pensylwanii – przekazał wtedy działalność drukarską i skupił się na eksperymentach naukowych. Choć w 1748 r. przeprowadził się do nowo nabytego domu wraz z niewolnikami, z biegiem lat jego poglądy na tę sprawę uległy diametralnej zmianie, co doprowadziło do decyzji o ich uwolnieniu w latach 60. Po krótkim epizodzie w milicji stanu Pensylwania poświęcił się zagadnieniom elektryczności – jego badania i obserwacje na ten temat zostały wydane drukiem w 1752 r. Wymyślił on piorunochron oraz umieścił w kontekście słowa dotyczące elektryczności, które wciąż znajdują się w użyciu, takie jak bateria, ładować, przewodnik czy porażenie.

Polecamy e-booka Michała Gadzińskiego pt. „Perły imperium brytyjskiego”:

Pomnik Franklina w Benjamin Franklin National Memorial (fot. Michael Parker, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution 3.0 Unported).

Franklin wymyślił też okulary dwuogniskowe, których można było z powodzeniem używać podczas patrzenia na bliskie i dalekie obiekty. Przypisuje mu się również wynalezienie krzesła bujanego i próbę zmianę alfabetu, by pozbyć się z niego liter, które uważał za zbędne. Nadał on również ostateczny sznyt harmonijce szklanej, na którą muzykę pisali Beethoven i Mozart.

Jego osiągnięcia naukowe przyczyniły się do nadania mu tytułów z Harvardu, Yale oraz Oxfordu. On sam miał niebagatelny wpływ na założenie Academy of Philadelphia, będącej dziś uniwersytetem.

Polityk

Benjamin Franklin bardzo szybko awansował wśród polityków Filadelfii. W 1748 r. stał się członkiem rady miejskiej, a w 1749 r. sędzią pokoju (sędzia niskiej instancji, mogący udzielać ślubów i orzekać w drobnych sprawach). W 1751 r. został członkiem Zgromadzenia Filadelfii, do którego wybierano go corocznie przez 13 lat. W 1766 r. został poczmistrzem generalnym Ameryki Północnej.

Gdy w 1757 r. rozpoczęła się wojna między Francuzami a Indianami, wezwał kolonie do stworzenia związku obronnego (Plan of Union), jednak nie znalazł posłuchu wśród reprezentantów innych kolonii. Franklin został wyznaczony jako agent kolonii w Anglii – w tym celu udał się do Londynu na negocjacje z rodziną Penn, zabierając ze sobą syna Williama i zostawiając żonę i dziecko. Powrócił do Filadelfii w 1762 roku, a William został mianowany królewskim gubernatorem, w czego zaaranżowaniu pomogły polityczne koneksje ojca. Po nieuzyskaniu przez Franklina mandatu Zgromadzenia, udał się do Londynu sam, gdyż jego żona odmówiła opuszczenia Ameryki.

Po powrocie z Anglii stosunki między Londynem a koloniami uległy napięciu, głównie za sprawą aktu stemplowego z marca 1765 r., który miał nakładać specjalny podatek na wszystkie drukowane materiały używane przez kolonie. Ponieważ Franklin nabywał stemple do swojej działalności wydawniczej, a dystrybutorem pieczęci Pensylwanii był jego przyjaciel, oskarżono go o wspieranie podatku. Pogłoskom takim położył on kres w płomiennej mowie przed parlamentem, która przyczyniła się do zniesienia podatku w 1766 r.

Franklin przekazał do wiadomości publicznej listy gubernatora prowincji Massachusetts, Thomasa Hutchinsona, który zachęcał do użycia siły wobec niepokornych kolonii. Został za to usunięty z urzędu poczmistrza, żarliwie angażując się w amerykańską sprawę narodową. Nawet pochłonięty sprawami wagi państwowej nie utracił on jednak nic ze swojej ciekawości naukowca. Badania dotyczące długości podróży z Ameryki do Anglii (zwłaszcza dłuższa podróż powrotna), oparte o pomiary temperatury oceanu, doprowadziły go do odkrycia Golfsztromu.

W 1775 r. polityk został nominowany do drugiego Kongresu Kontynentalnego i otrzymał tytuł pierwszego generalnego poczmistrza kolonii. W 1776 r. został jednym z pięciu sygnatariuszy Deklaracji Niepodległości. Zaangażowanie w sprawę narodowowyzwoleńczą miało zły wpływ na relację z synem – gdy Williama uwięziła milicja New Jersey, Benjamin podjął decyzję o braku interwencji. Wkrótce został oddelegowany do Francji, gdzie miał negocjować traktat o zbrojne wsparcie sprawy amerykańskiej.

Franklin wśród sygnatariuszy Deklaracji Niepodległości, (aut. John Trumbull, ok. 1819 r., domena publiczna).

Śmierć i dziedzictwo

Polityk zmarł 17 kwietnia 1790 r. w wieku 84 lat w Filadelfii, uskarżając się na podagrę. Swój testament sporządził na niecałe półtora roku przed swoją śmiercią.

Benjamin Franklin jest jednym z trzech ludzi nie sprawujących urzędu prezydenta, których uhonorowano podobizną na banknocie. Dorobku tego człowieka nie sposób scharakteryzować wyłącznie w perspektywie działań politycznych, naukowych czy wydawniczych. Mnogość jego talentów, które przeznaczył na pomoc sprawie kolonii stawia go w ścisłej czołówce największych mężów stanu Ameryki. Określenie „First American” w pełni odzwierciedla jego rolę jako patrioty i Ojca-założyciela.

Lubisz czytać artykuły w naszym portalu? Wesprzyj nas finansowo i pomóż rozwinąć nasz serwis!

Bibliografia:

• A quick biography of Benjamin Franklin [w:] USHistory.com [dostęp 16.01.2016 r.] <[http://www.ushistory.org/franklin/info/]>.
• Benjamin Franklin [w:] biography.com [dostęp 16.01.2016 r.] <[http://www.biography.com/people/benjamin-franklin-9301234]>.

Redakcja: Tomasz Leszkowicz