Beata Izdebska–Zybała – „Anna i Jarosław Iwaszkiewiczowie. Sprawiedliwi wśród Narodów Świata” – recenzja i ocena
Beata Izdebska–Zybała – „Anna i Jarosław Iwaszkiewiczowie. Sprawiedliwi wśród Narodów Świata” – recenzja i ocena
Wydawnictwo Sedno od kilku lat konsekwentnie przypomina o życiu i działalności Anny i Jarosława Iwaszkiewiczów. Nakładem oficyny ukazały się bowiem wspomnienia córki Iwaszkiewiczów, Marii, na temat osób, które odegrały ważną rolę dla polskiej kultury, a także kilka tomów obszernej korespondencji. Niebawem ukaże się kolejny tom listów, który obejmie lata 1951–1955.
Beata Izdebska-Zybała poświęciła swoją pracę wojennym postawom Iwaszkiewiczów, którzy z narażeniem życia pomagali Żydom ukrywającym się po tzw. aryjskiej stronie – nie tylko znajomym, ale również tym nieznanym. Swoją opowieść snuje na tle czasów i wskazuje różne postawy ludności. Koszmarne warunki niemieckiej okupacji i myśl, że każdy dzień może być ostatnim. Jakimi motywami kierowało się małżeństwo?
Przede wszystkim Jarosław Iwaszkiewicz uważał Zagładę za atak na polską kulturę. Według Anny Iwaszkiewiczowej to był również najlepszy czas w ich życiu. Najlepszy, bo przepełniony empatią i altruizmem, które wynikały z wiary w sens norm etycznych. Nie było wówczas miejsca i czasu na egoizm (tak zresztą charakterystyczny dla wielu literatów).
Można oczywiście rozmaicie oceniać powojenne postawy poety, zwłaszcza romans komunizmem (był m.in. posłem siedmiu kadencji sejmu oraz członkiem Ogólnonarodowego Komitetu Uczczenia Pamięci Józefa Stalina w 1953 roku), jednak heroiczna postawa w czasie wojny niuansuje jego biografię. Nie może oczywiście wymazać krytycyzmu, skądinąd przecież uzasadnionego z powodu jego powojennego zaangażowania, ale, no właśnie, oddaje poecie należną sprawiedliwość za poświęcenie dla ratowania drugiego człowieka przed niechybną śmiercią.
Książka inspiruje do podjęcia dyskusji o tożsamości. Tej etnicznej i narodowej odkrywanej wobec hekatomby wojennej, kwestionowania najwyższych wartości (bo rzeczywistość okupacyjna stała się areną nierównej walki dobra ze złem), wreszcie: odnajdywania swojego miejsca na tle panoramy różnorakich postaw (od bohaterstwa po zbrodnię). A przecież w tak okrutnym czasie nie można po prostu równać do średniej, ale ku humanizmowi.
Pracę zamyka aneks zawierający fragmenty korespondencji, wstępy do publikacji i wspomnienia. Wybrane przez Beatę Izdebską-Zybałę teksty dobrze pokazują, że granica między troską a niechęcią, szacunkiem i nienawiścią przebiegała zupełnie inaczej niż dziś chcielibyśmy ją widzieć. Oto bowiem, jak wspomina Maria Iwaszkiewicz, jej ojciec w przypływie emocji pisał czasem do Mieczysława Grydzewskiego „ty Żydu!”, choć oczywiście nie można tego rodzaju epitetów traktować jako przejaw jakiegokolwiek antysemityzmu. Przeciwnie, obaj literaci przyjaźnili się od wielu lat.
W 1988 roku Anna i Jarosław Iwaszkiewiczowie zostali pośmiertnie uhonorowani medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Sami o to wyróżnienie nigdy nie zabiegali. Odwrotnie. We wprowadzeniu do recenzowanej książki Beata Izdebska-Zybała przytacza cytat z dzienników Iwaszkiewicza: „Wczoraj cały wieczór opowiadałem Jerzemu [Błeszyńskiemu] o mojej działalności okupacyjnej. Słuchał mnie z rozdziawioną gębą. Wszystko było dla niego kompletną nowością. Jerzy twierdzi, że powinienem coś napisać na ten temat. Ja się z nim nie zgadzam: inni powinni o tym pisać”. Na szczęście dzięki staraniom autorki możemy poznać ten aspekt życiorysu Jarosława Iwaszkiewicza.
